Từ nước mắm ngon thành nước mắm Lú
Theo dân gian, nước mắm loại ngon nhất, nước đầu tiên tức mắm Nhĩ để chừng 10 năm thì trở thành mắm Lú. Mắm Lú, đen đậm, không còn thơm nữa và cũng không dùng để ăn mà chỉ để trị bệnh.
Nước mắm ngon dòm sâu đáy hủ
Thả miếng đu đủ nó nổi lờ đờ
Phận em còn dại còn khờ
Làm dâu chưa đặng, cậy nhờ nơi anh (*)
Theo các bậc trưởng thượng. Nước mắm Nhĩ trở thành nước mắm Lú, có vị thuốc và khả năng trị được bệnh nhờ vào mật cá. Vị mặn của muối và đắng của mật quân bình, làm cho tinh thần được bình an, ngũ ngon và giãm huyết áp.
Mắm Lú cũng giúp trị bệnh ho, hen suyễn, thấp khớp, phong thấp, cãm cúm và nhiều chứng bệnh khác. Trời nó mà trị được con Vũ Hán Virus thì trời xập quá.
Nước mắm ngon dầm con cá liệt
Em có chồng nói thiệt anh hay
Nước mắm ngon dầm con cá trắng
Thấy em làm dang nắng anh thương
Muốn làm nước mắm Lú, lấy mắm ngon, cốt Nhĩ tinh khiết cho vào chai, lu, đem cất từ 5 năm trở lên, càng lâu, nước mắm Lú càng hiệu nghiệm. Nước mắm Lú có màu đậm đen, vị ngọt, đậm đà.
Nước mắm ngon dầm con cá bẹ
Anh biểu em rình, lén mẹ qua đây
Nước mắm ngon dầm con cá đối
Em biểu anh chờ để tối em qua
Thợ lặn uống một muỗng thì khõe ra có thể lặn sâu hơn. Ca sĩ giọng khàn, uống một hớp thì thanh tao. Cãm cúm, nhức đầu, đau xương, tê khớp thì mắm Lú sẽ thay thế thuốc Tây.
Nước mắm ngon dằm con cá trích
Anh có vợ rồi đứng xích em ra
Nước mắm ngon dằm con cá đối
Anh có vợ rồi nói dối em chi
Tại sao tên là Lú. Mắm nhĩ làm ra rồi bỏ sau hè, chừng 5 năm thì quên luôn, bỏ ở đâu cũng không nhớ, thành ra lú lẫn, và từ đó trở thành nước mắm Lú ở Phan Thiết. Mắm Lú, gia vị, và hương thơm bị mất theo thời gian. Nhưng độ đạm của nước mắm lại tăng, và đó là lý do nước mắm Lú trở thành thuốc Nam trong gia đình.
Đó là Nhĩ hồi xưa, mắm Nhĩ bây giờ ở Việt Nam, nhất là sau vụ Formosa thì không bảo đãm. Coi chừng uống vô thì Lú luôn. Nhắc trước rồi nhe.
Nước mắm ngon dằm con cá nục
Anh mê vợ bé em đục bể mình
Nước mắm ngon dằm con cá chình
Em ở một mình đừng rình nữa anh ơi (**)
Đỗ T. Công
(*) ca dao dân gian
(**) ca dao tân thời