Cuốn Hồi Ký Những Người Tù Cuối Cùng nói lên tinh thần bất khuất, sức chịu đựng phi thường cùng lòng dũng cảm và sự tương thân tương ái của những quân dân cán chính Việt Nam Cộng Hòa đã bị giam giữ, lưu đày trong các trại gọi là “Tập Trung Cải Tạo” của Cộng Sản sau ngày miền Nam sụp đổ 30-4-1975. Cuốn Hồi Ký cũng nêu lên những sự diệu kỳ và linh thiêng của Ơn Trên, của Trời Phật, cậu Mẹ Việt Nam đã che chở cho những người tù chính trị trong nhà tù Xã Hội Chủ Nghĩa. Đọc Hồi Ký này, chúng ta sẽ thấy những âm mưu thâm độc tuyên truyền xuyên tạc của Cộng Sản nhắm vào chế độ VNCH đã tử tan rã như bọt nước. Sẽ hiểu rõ hơn sự trả thù tàn bạo của Cộng Sản nhằm giết dần mòn những người từ chế độ cũ từng ngày một trong trại giam đã không thành công như ý họ muốn và thế cờ đã được lật ngược như thế nào.

Trọn bộ 17 chương Audio của “Hồi Ký Những Người Tù Cuối Cùng”

KHI ROBOT BƯỚC VÀO KHO AMAZON

Ở một góc khuất nào đó của những kho hàng rộng như thành phố thu nhỏ, những cánh tay cơ khí đang chuyển động đều đặn. Không mệt mỏi, không than phiền, không cần nghỉ ngơi. Đó là hình ảnh quen thuộc tại các trung tâm phân phối của Amazon — nơi robot không còn là tương lai, mà đã trở thành hiện thực hàng ngày.

Amazon từng được biết đến là một trong những nơi tuyển dụng nhiều nhân viên nhất nước Mỹ. Nhưng chỉ trong vài năm gần đây, sự hiện diện của robot đã thay đổi cục diện. Theo nhiều nguồn tin, Amazon hiện có hơn một triệu robot hoạt động song song với khoảng 1,5 triệu nhân viên. Và điều đáng chú ý là con số robot tăng nhanh hơn rất nhiều so với con người.

Các robot thế hệ mới của Amazon — như Vulcan hay Blue Jay — không chỉ biết di chuyển, sắp xếp hàng hóa mà còn có thể “cảm nhận” độ nặng nhẹ của món hàng, tự điều chỉnh lực kẹp và làm việc liên tục suốt ngày đêm. Chúng giúp Amazon xử lý hơn ba phần tư tổng số đơn hàng toàn cầu, một con số khiến người ta không thể không đặt câu hỏi: Vậy con người còn làm gì trong chuỗi đó?

Từ góc nhìn doanh nghiệp, việc đưa robot vào dây chuyền là lựa chọn dễ hiểu. Robot giúp tiết kiệm chi phí, giảm tai nạn lao động, và tăng tốc độ giao hàng — những yếu tố cốt lõi trong cuộc cạnh tranh thương mại điện tử toàn cầu. Theo một số phân tích, chỉ riêng việc tự động hóa kho hàng có thể giúp Amazon tiết kiệm hàng tỷ đô la mỗi năm.

Nhưng đối với người lao động, bức tranh này không sáng sủa như vậy. Nếu robot có thể làm việc nhanh hơn, chính xác hơn và rẻ hơn, thì sẽ không còn lý do gì để một công ty thuê thêm hàng trăm ngàn nhân viên mới. Theo một bản ghi nội bộ được tiết lộ gần đây, Amazon có thể tránh phải tuyển khoảng 600.000 nhân viên tại Mỹ trong vòng vài năm tới nhờ tự động hóa.

Mới nghe thì có vẻ “công bằng và hợp lý” vì đó không phải là “sa thải”, mà là “không tuyển thêm”, nhưng về bản chất, điều này vẫn làm cho việc làm bị mất đi.

Trong các trung tâm logistics của Amazon, nhiều nhân viên đã bắt đầu thấy sự thay đổi. Một vài công việc được “chuyển” sang robot: bốc hành, xếp đặt, phân loại, dán nhãn, kiểm tra đơn hàng. Một số vị trí khác được “nâng cấp” – nhân viên không còn phải khiêng hàng, mà chuyển sang điều khiển robot, bảo trì máy hoặc theo dõi dữ liệu.

Vấn đề là, không phải ai cũng có thể “nâng cấp” được. Việc vận hành một hệ thống robot đòi hỏi kiến thức kỹ thuật, khả năng đọc dữ liệu, và kỹ năng sử dụng phần mềm – những điều không thể học trong một ngày. Amazon nói rằng họ đang đào tạo lại hàng trăm ngàn nhân viên, nhưng con số đó vẫn chỉ là một phần nhỏ so với lượng lao động có nguy cơ bị ảnh hưởng.

Những vùng sống nhờ vào các trung tâm phân phối — đặc biệt là vùng nông thôn hoặc ngoại ô — có thể bị tổn thương nặng nhất. Khi công việc tay chân biến mất, cơ hội kinh tế ở những khu vực này cũng dần khép lại.

“Robot giúp con người” — hay “robot thay con người”? Amazon luôn khẳng định rằng robot chỉ là công cụ hỗ trợ, không phải để thay thế con người. Lý thuyết thì đúng — nhưng thực tế cho thấy ranh giới này ngày càng mờ nhạt. Khi robot có thể làm gần như tất cả mọi việc trong kho, “hỗ trợ” và “thay thế” chỉ còn khác nhau ở cách gọi.

Một số người bênh vực Amazon cho rằng đây là tiến bộ tất yếu. Họ nói, robot làm những việc nặng nhọc, nguy hiểm, và con người nên chuyển sang công việc trí tuệ hơn. Nhưng điều họ ít khi nói tới là: Ai sẽ trả tiền cho quá trình “chuyển đổi” đó? Không phải ai cũng có điều kiện học thêm kỹ năng mới, và không phải ai cũng đủ thời gian hoặc tuổi để bắt đầu lại.

Nếu bạn là người lao động trong lĩnh vực kho bãi hay logistics, đừng chờ đến khi robot gõ cửa. Hãy tự hỏi: công việc của bạn có thể bị tự động hoá không? Nếu câu trả lời là “có”, thì việc chuẩn bị ngay bây giờ là điều bắt buộc. Học những kỹ năng kỹ thuật cơ bản, hiểu cách máy móc vận hành, hoặc đơn giản là biết cách làm việc chung với hệ thống tự động — đó là con đường duy nhất để tồn tại.

Với các nhà hoạch định chính sách, đây cũng là lúc phải nghĩ xa hơn. Cần có chương trình đào tạo lại (reskilling) quy mô lớn, hỗ trợ tài chính cho người bị mất việc vì tự động hóa, và yêu cầu doanh nghiệp minh bạch trong việc công bố kế hoạch triển khai robot. Nếu không, làn sóng này có thể tạo ra một tầng lớp “thất nghiệp công nghệ” mới — những người bị bỏ lại bởi chính tiến bộ mà họ từng giúp xây dựng.

Không ai phủ nhận rằng công nghệ mang lại lợi ích. Nhưng nếu chỉ nhìn vào con số năng suất và chi phí mà quên đi yếu tố con người, xã hội sẽ phải trả một cái giá rất đắt. Robot có thể làm nhanh hơn, nhưng không biết cảm ơn, không biết thông cảm, và không nuôi sống gia đình. Chỉ con người mới làm được điều đó.

Amazon có thể đang viết nên chương mới của ngành logistics. Câu hỏi là: chương đó có còn chỗ cho con người không — hay chúng ta sẽ chỉ là những khán giả đứng ngoài, nhìn robot thay thế công việc từng nuôi sống mình?

Trí tuệ nhân tạo (AI) – đã vượt khỏi giai đoạn thử nghiệm

Theo McKinsey & Company, năm 2025 đánh dấu bước tiến lớn khi các hệ thống tự chủ (autonomous systems) và “cộng tác người-máy” (human–machine collaboration) bắt đầu triển khai rộng hơn, không chỉ là pilot mà vào sản xuất thực tế. (McKinsey & Company)

• Báo cáo của Deloitte nhận xét rằng AI đang dần trở thành “giao thức” cơ bản như HTTP – tức là: không còn là tính năng thêm mà là nền tảng. (Deloitte)
• Và theo tin mới từ Moneycontrol, công nghệ tạo sinh (generative AI) – sáng tạo văn bản, hình ảnh, video, âm nhạc theo yêu cầu – đã thoát khỏi phòng thí nghiệm và bước vào ứng dụng hàng ngày. (Moneycontrol)

Quy mô và cơ sở hạ tầng – đang bị thử thách

• McKinsey chỉ ra: việc mở rộng (scaling) hạ tầng công nghệ năm 2025 không chỉ là chuyện kỹ thuật – mà còn là vấn đề chuỗi cung ứng, nhân lực, mạng lưới điện, giấy phép… (McKinsey & Company)
• Điểm quan trọng: khi các công ty đẩy mạnh AI và robot / hệ thống tự động, yêu cầu về năng lượng và mạng lưới tăng mạnh — nếu không xử lý tốt sẽ trở thành nút thắt.

Công nghệ mới nổi – không chỉ riêng AI

• Theo World Economic Forum báo cáo “Top 10 Emerging Technologies of 2025”: có nhiều công nghệ đang ở “ngưỡng chuyển mình” từ nghiên cứu sang ứng dụng — ví dụ “composite pin lưu trữ điện năng” (structural battery composites), hệ thống điện từ chênh độ mặn (osmotic power systems), công nghệ hạt nhân tiên tiến… (World Economic Forum)
• Theo bài viết “The Future of Tech Is Here” thì năm 2025 sẽ là năm bước nhảy của công nghệ như “agentic AI systems”, “quantum computing”… (Solutions Review)

Điều chỉnh chính sách và rủi ro – không thể bỏ qua

• Báo cáo Stanford University “AI Index 2025” ghi rằng đầu tư AI tăng mạnh, nhưng bên cạnh đó là lo ngại về chính sách, an toàn, quản trị. (Stanford HAI)
• Theo báo cáo thị trường sinh trắc không chạm (contactless biometrics) vừa công bố: việc chấp nhận rộng rãi công nghệ mới cũng kéo theo các vấn đề về quyền riêng tư, bảo mật và luật pháp. (openPR.com)

Ứng dụng thực tế & cơ hội – ở ngay trước mắt

• McKinsey nói rõ: hệ thống tự động (autonomous systems) đang đi từ thử nghiệm sang vận hành thực tế — như logistics, thiết bị công nghiệp, agent số. (McKinsey & Company)
• Bạn hoàn toàn có thể khai thác các điểm này cho các khóa học: ví dụ “AI trong logistics”, “robot cộng tác”, “hệ thống hỗ trợ quyết định” (cho khách hàng nhỏ/ doanh nghiệp).
• Với kinh nghiệm của bạn về đào tạo, bạn có một lợi thế: bạn có thể đưa ví dụ cụ thể, hướng dẫn thực hành, không chỉ lý thuyết.

Nhạc phẩm Thiên Đường Không Xa

Cảm xúc là phần tinh tế nhất của đời sống con người, là nhịp điệu của tâm hồn hòa cùng cơ thể. Chúng cho ta biết ta đang sống, đang yêu, đang khổ đau. Tuy nhiên, khi những cảm xúc tiêu cực như tức giận, buồn phiền, ghen ghét hay oán hận bị dồn nén hoặc lặp lại triền miên, chúng dần biến thành liều thuốc độc âm ỉ, tàn phá từng tế bào mà ta không hề hay biết.

Khi con người nổi giận, cơ thể phản ứng gần như ngay lập tức. Tuyến thượng thận tiết ra adrenaline và cortisol, khiến tim đập nhanh, huyết áp tăng cao, mạch máu co lại, và hệ tiêu hóa ngưng trệ. Cơ thể chuẩn bị cho phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy” – vốn hữu ích khi con người còn sống trong rừng sâu, đối diện thú dữ. Nhưng trong xã hội hiện đại, ta không còn phải chiến đấu bằng cơ bắp mà bằng lời nói, cảm xúc, hay sự chịu đựng.

Chính vì vậy, năng lượng bị dồn nén không có lối thoát sẽ tích tụ thành căng thẳng mãn tính, làm mòn thành động mạch, gây xơ vữa, huyết khối, và tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim. Người thường xuyên tức giận cũng dễ mắc chứng mất ngủ, đau đầu, và cao huyết áp. Cơn giận không chỉ làm hại người khác – nó thiêu rụi chính người mang nó.

Nếu tức giận là ngọn lửa, thì nỗi buồn là cơn mưa lạnh – lặng lẽ, dai dẳng và thấm sâu.

Trong trạng thái lo âu, trầm cảm, hoặc tuyệt vọng, cortisol vẫn duy trì ở mức cao, khiến hệ miễn dịch suy yếu, vết thương lâu lành, và cơ thể dễ nhiễm bệnh.

Buồn bã kéo dài làm rối loạn giấc ngủ, hormone, và hệ tiêu hóa. Những người sống trong căng thẳng thường bị viêm dạ dày, rối loạn tiêu hóa, hoặc đau bụng không rõ nguyên nhân. Nguyên nhân là vì hệ thần kinh ruột, vốn chứa hàng trăm triệu neuron, phản chiếu gần như trực tiếp trạng thái cảm xúc trong não. Khi tâm hồn đau, ruột cũng co thắt – nỗi buồn tâm lý trở thành nỗi đau vật lý.

Các nghiên cứu thần kinh hiện đại cho thấy: stress mạn tính làm teo vùng hippocampus – trung tâm lưu giữ ký ức và học hỏi, đồng thời kích hoạt quá mức amygdala – vùng xử lý cảm xúc tiêu cực.

Kết quả là người thường xuyên tức giận hoặc buồn phiền sẽ khó tập trung, hay quên, bi quan, và có nguy cơ lão hóa tế bào não sớm. Ngay cả da và tóc cũng chịu ảnh hưởng – stress lâu ngày khiến da xạm, tóc bạc, và nếp nhăn xuất hiện nhanh hơn.

Tức giận không chỉ khiến ta già đi về tinh thần, mà còn làm cơ thể già trước tuổi.

Cảm xúc tiêu cực không thể bị tiêu diệt, nhưng có thể được chuyển hóa. Học cách nhận diện, buông bỏ và thấu hiểu cảm xúc chính là cách ta giải độc cho tâm hồn.

Một vài phương pháp đã được chứng minh hữu hiệu:

1. Thở sâu và chánh niệm – giúp hạ cortisol, điều hòa nhịp tim, và phục hồi sự bình tĩnh.
2. Vận động nhẹ nhàng – như đi bộ, yoga, hoặc thiền hành; khi cơ thể chuyển động, năng lượng ứ đọng được giải phóng.
3. Chia sẻ cảm xúc – nói ra, viết ra, hoặc tìm người lắng nghe là cách xoa dịu hệ thần kinh.
4. Giấc ngủ và dinh dưỡng – hai trụ cột phục hồi tự nhiên, giúp cơ thể tái tạo và ổn định tâm lý.

Cảm xúc tiêu cực không được giải tỏa giống như gánh nặng vô hình ta mang mỗi ngày, dần làm mòn tâm trí và cơ thể. Sức khỏe thể chất và sức khỏe tinh thần không tách rời; chúng là hai mặt của cùng một đồng xu.
Biết buông bỏ không phải yếu đuối, mà là một hành động thông minh và dũng cảm nhất để bảo vệ chính mình.

Nguồn tham khảo

• “Anger responses to psychosocial stress predict heart rate and cortisol stress responses in men but not women.” – nghiên cứu cho thấy khi nam giới biểu hiện tức giận lâu hơn thì phản ứng cortisol và nhịp tim tăng mạnh. (PMC)
• “The impact of stress on body function: A review” – tổng quan cho thấy stress mãn tính có thể dẫn tới tăng IL-6, cortisol, và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. (PMC)
• “Stress effects on the hippocampus: a critical review” – nghiên cứu về tác động của stress mãn tính lên vùng hippocampus và amygdala trong não. (PMC)
• “Aggression, social stress, and the immune system in humans and animals” – chỉ ra mối liên hệ giữa tính hung hăng, căng thẳng xã hội và phản ứng miễn dịch. (PMC)
• “Understanding the stress response” – bài viết từ Harvard Health về cách stress kéo dài ảnh hưởng tim mạch, huyết áp, động mạch. (Harvard Health)
• “What happens in your brain when you’re angry, according to psychology” – mô tả phản ứng não bộ khi tức giận, bao gồm amygdala và tiền ­trán. (verywellmind.com)

…Mày biết không? Nhà tao ở phía sau đường Bạch Đằng mà dân Đà Lạt hay gọi là cây số bốn, chắc có lẽ từ đó ra chợ Đà Lạt chừng bốn cây số. Từ đường Bạch Đằng vô nhà tao phải đi gần cả cây số nữa mới đến, nằm gần phi trường Cam Ly, lúc đi học tao phải đạp xe trên con đường đất nhỏ, bề ngang chừng hơn thước rồi mới đến đường Bạch Đằng nơi giáp với đầu dốc La Sơn Phu Tử. Con đường này dài chưa đến cây số và ở cuối đường, nếu quẹo phải là đường Phan Đình Phùng, quẹo trái đi lên Mả Thánh nhưng nếu cứ đạp thẳng trên đường nhựa sẽ đến trường Trần Hưng Đạo, đường này mang tên  Nguyễn Hoàng, phía bên phải là ấp Hà Đông chuyên trồng dâu tây và bên trái là một quả núi toàn mồ với mả…không biết chôn từ đời thuở nào mà nhiều vô kể. Nhiều lần tao đạp xe đi ngang đây vào chặp nhá nhem tối, đôi lúc cũng thấy rợn cả người. Nhưng chuyện tao kể cho mày nghe không phải là chuyện ma ở Mả Thánh mà là chuyện có vẻ như là ma…mày có tin không?

Mày biết không? Đường La Sơn Phu Tử dài chưa đầy cây số mà một phần ba đường này là một đoạn dốc cao giáp với đường Bạch Đằng. Lúc đi học thì tao xổ dốc, còn lúc về thì năm khi mười họa mới đạp nổi lên dốc, thường phải xuống xe dắt bộ lên cho hết đoạn dốc ngắn này. Vừa xuống hết dốc thì gặp đường Hai Bà Trưng. Mày biết không? Tao học lớp sáng nên hôm nào tao cũng dậy sớm mà trời Đà Lạt dạo đó hầu như lạnh quanh năm, phải mặc có khi hai ba chiếc áo ấm mới bớt lạnh và đi học buổi sáng thì lại có sương mù nên cả người tao, nếu không mưa ướt thì sương mù cũng làm áo quần lẫn tóc tai tao đẫm sương. Tao học ở trường Trần Hưng Đạo từ những năm đệ thất, lúc học sáng lúc học chiều và tao chưa bao giờ vắng mặt một buổi học hay đi học trễ, thế mà…

Mày biết không? Có một buổi sáng, trời lạnh và sương mù dày đặc, tao đạp hết đoạn đường đất đỏ từ nhà đến đường Bạch Đằng thì tự nhiên như có người bảo bên tai: “quẹo qua đường Phan Đình Phùng đến ngả ba chùa” và tao nghe như thế nhiều lần. Khi tao đạp đến cuối đường La Sơn Phu Tử lại nghe “quẹo qua Phan Đình Phùng đến ngả ba chùa”. Chung quanh tao lúc đó chỉ thấy sương mù dày đặc và trời thì tối om khiến tao không còn thấy đường đi trước mặt. Trong đầu tao cứ nghĩ “thế này thì làm sao đến trường không bị trễ học…”. Đầu thì muốn đạp xe đến trường mà chân cứ đạp xe đi hướng khác. Bình thường tao cũng hay đạp xe trên đoạn đườngnày và nhớ có một fontaine nước nằm bên tay phải, nơi có con đường mòn băng qua đường Hai Bà Trưng. Tao cố nhìn nhưng chẳng thấy cái fontaine nước đâu cả. Trong đầu lại nghĩ “tại sao mình không đạp xe đến trường mà lại đi đường này…”. Nhiều lần muốn quay trở lại nhưng chân vẫn cứ đạp xe về hướng ngả ba chùa. Đạp thêm một đoạn nữa thì phía bên trái là một dãy nhà mười căn nơi có gia đình người bác của tao ở số 256 nhưng tao không còn thấy dãy nhà này nữa, nó biến đi đâu mất và trong tai tao vẫn còn nghe: “đến ngả ba chùa…đến ngả ba chùa…”. Mọi khi vẫn có sương mù nhưng tao vẫn còn nhìn thấy đường để đi, vẫn còn lờ mờ thấy nhà cửa xe cộ hai bên thế nhưng hôm đó tao không còn thấy gì cả mà sương mù hình như mỗi lúc một nhiều thêm. Có một điều lạ là tao cứ đạp xe như thế gần giống như đạp trong bóng tối mà không đụng vào một ai và cũng chẳng có người nào chạm vào tao. Quả là kỳ lạ! Tao không biết thời gian đạp xe trên đoạn đường này là bao lâu cho đến khi hình như có một vật gì rất lớn tông vào chiếc xe đạp của tao khiến tao ngả nhào xuống mặt đường, khi hoàn hồn thì thấy cả người lẫn xe nằm chỏng gọng trước cây xăng ở ngả ba chùa. Tao hoảng kinh vội đứng dậy nhìn quanh như người mất hồn. Có mấy người bu quanh và hỏi chuyện nhưng tao thật sự chẳng biết chuyện gì đã xảy ra. Có người cho tao hay: “cậu đang đạp xe phía bên phải bỗng xe đâm sang bên trái rồi ngả xuống đường, may mà không bị thương tích gì…”. Tao đứng dáo dát đâu chừng vài phút và nhận thấy quanh tao không có tí sương mù nào cả, bầu trời trong vắt sau những tia nắng ban mai rọi xuống khắp nơi…Khi tỉnh hẳn tao mới biết là mình đang trên đường đi học. Thế là tao vội vã nhảy lên xe đạp đến trường. Biết mình trễ nên tao đi thẳng vào văn phòng xin giấy cho vào lớp. 

Mày biết không? Chuyện xảy ra như thế nhưng tao cứ nghĩ: “chắc mình bị sương mù che nên đi lạc đấy thôi…”. Chuyện này tao không kể cho ông bô bà bô nghe, sợ bị rầy là chuyện hoang đường bịa đặt. 

Mày biết không? Ngày hôm sau và ngày tiếp sau đó, khi vừa đến đầu dốc La Sơn Phu Tử thì chuyện lại diễn ra như ngày hôm trước. Hậu quả là tao đến trường trễ và bị đuổi về, không cho vào lớp. Tao không thể hiểu được chuyện gì khiến tao lâm vào tình cảnh như thế. Tao có đặt câu hỏi “hay là ma bắt!”. Nếu ma thì phải xảy ra ở Mả Thánh chứ sao lại trên đường đi…mà tao thì chưa bao giờ bước chân lên đến Mả Thánh hay là làm điều gì trái khuấy đối với những người đã nằm sâu dưới những ngôi mộ kia. Sự việc xảy ra làm cho tao sợ vì nếu cứ tiếp tục xảy ra nữa, thế nào tao cũng bị đuổi học. Đến ngày thứ ba khi tao vừa ló đầu vào nhà thì liền bị bà bô phán liền cho một câu: “Mày sao vậy? Giống người người mất hồn, sao không đi học mà trở về? Bị ma bắt hả?”. Nghe hai tiếng “ma bắt” tao càng hoảng kinh hơn và cả ngày hôm đó tao không ăn uống gì và ngủ li bì. Ông bà bô tưởng tao bị bịnh nên cứ để cho tao ngủ suốt ngày hôm đó và qua đêm luôn.

Mày biết không? Tối hôm đó tao ngủ thấy chiêm bao chuyện xảy ra trước đó. Thế này. Lớp tao có thằng bạn tên Nguyễn Mại học khá giỏi và hiền lành, không bạn bè, không đàn đúm, đến trường vào lớp, tan học lủi thủi về nhà và chỉ có một mình tao chơi với hắn nên hắn cũng mến và nhiều lần rủ tao về nhà hắn chơi. Nhà hắn ở tận dưới ấp Cô Giang và đi học bằng xe đạp mỗi ngày. Hắn có người anh học trên hắn hai lớp. Đến nhà chơi nhiều lần và biết anh hắn có một tủ sách chừng năm sáu chục cuốn nên nhiều lần tao tò mò đến đọc các tựa đề sách. Có lần tao thấy ở gáy một cuốn sách có tựa ghi “Liêu Trai Chí Dị” của Bồ Tùng Linh. Tao từng nghe một người chị nói về sách “Liêu Trai Chí Dị” kể toàn những chuyện ma quái kì ảo lạ thường rất hấp dẫn của tác giả người Trung Hoa viết vào thời nhà Thanh ở cuối thế kỷ thứ 17. Một hôm tao bạo miệng bảo hắn lấy cho tao mượn cuốn “Liêu Trai Chí Dị” để đem về đọc. Lúc đó không có anh hắn ở nhà nên hắn lén lấy cuốn sách đưa cho tao. Về nhà tao đọc một hơi hết cuốn truyện chỉ trong một đêm, đúng là toàn những chuyện thần tiên, ma quái, hồ ly, lang sói cọp beo khỉ rắn…chẳng hạn như chuyện “Thiến Nữ U Hồn” kể chuyện chàng trai họ Ninh trên đường đi vào tá túc trong một ngôi chùa, tình cờ quen Yến Xích Hà. Cô này đã chết 18 năm trước bị yêu tinh khống chế bắt phải quyến rũ người để giết. Chuyện “Họa Bì” kể về một chàng trai đi đường gặp một cô gái nói là bị lâm nạn, chàng trai cứu nàng rồi mang về nhà để sống chung. Một đạo sĩ phát hiện nơi chàng có tà khí nhưng chàng không tin. Về nhà lén nhìn cô gái thì phát hiện ra đó là con quỷ khoác tấm da người. Chuyện “Họa Bích” kể chuyện hai chàng trai họ Mạnh và họ Chu vào chơi một ngôi chùa. Chu thấy trong phòng có một bức tranh vẽ trên tường và thấy một cô gái rồi cùng nhau yêu đương. Mạnh đi tìm không thấy Chu nên hỏi vị sư già. Vị sư liền gọi Chu từ bức vẽ đi ra. Mạnh và Chu hãi sợ bèn bái biệt nhà sư ra về…Đại khái có cả hàng trăm truyện nội dung tương tự như thế.

Mày biết không? Một hôm có thằng bạn tao đến nhà chơi thấy cuốn “Liêu Trai Chí Dị” để trên bàn học mà tao chưa kịp trả lại cho Mại. Tên này năn nỉ mượn, nói đọc xong ngày mai mang trả liền. Tin lời nên tao đưa cho hắn mượn. Hôm sau không thấy hắn mang trả. Tao có nhắc nhiều lần mà không biết vì cớ gì mà hắn cứ hẹn hết ngày này sang ngày khác. Sau đó tao quên bẳng luôn việc đòi sách và cũng quên luôn việc tao đã mượn cuốn đó của thằng Mại.

Mày biết không? Một hôm vừa vào đến sân trường thì mấy thằng cùng lớp cho hay là sáng hôm trước thằng Mại bị xe nhà binh đụng chết tại ngả ba chùa gần cây xăng. Tao nhớ ngay là chưa trả cuốn “Liêu Trai Chí Dị” cho hắn. Tối hôm đó tao ngủ thấy thằng Mại hiện về đòi sách. Trong chiêm bao hắn bảo: “vì cho mày mượn cuốn “Liêu Trai Chí Dị” không trả nên khi anh tao thấy trong kệ sách mất cuốn đó thì hạch hỏi tao. Tao không dám nói cho mày mượn và bị anh tao tát cho hai bạt tai…” Bẳng đi cả tuần lại xảy ra việc tao đi học nhưng không đi đến trường mà lại đạp xe đến ngả ba chùa liên tiếp trong ba buổi sáng. Tao nghĩ đến việc phải tìm cách trả lại cuốn “Liêu Trại Chí Dị” cho hắn.

Mày biết không? Không biết trời xui đất khiến thế nào mà thằng bạn  lại mang cuốn “Liêu Trai Chí Dị” trả lại và tao tìm đến nhà để trả cho anh hắn. Đến nơi thì hàng xóm cho biết gia đình hắn đã dời đi nơi khác. Đạp xe từ ấp Cô Giang để về nhà thì trời đã chập choạng tối và suơng mù không biết nơi đâu kéo về che  cả đường đi. Tao đạp xe ngang qua ngả ba chùa, đến cây xăng nơi tao bị vật té ba lần thì dừng lại, vào hỏi người bán xăng là mấy hôm trước có người học trò bị đụng xe ở đây phải không? Người bán xăng nhìn tao và đưa tay chỉ phía trái cây xăng nơi có mấy nhánh hoa glaieul đã héo nằm bên vệ cỏ. Lúc đó bên tai tao nghe tiếng của thằng Mại: “Hãy đưa sách cho tao…hãy đưa sách cho tao…”. Thế là tao cầm cuốn “Liêu Trai Chí Dị” đến đặt ngay bên mấy nhánh hoa tàn xong vội vã phóc lên xe đạp một mạch về nhà. Cả người tao ướt đẫm mồ hôi mặc dầu trời lúc ấy rất lạnh.

Người kể câu chuyện trên tên Lê Văn Hải học cùng lớp nhưng khác ban với kẻ viết lại câu chuyện này. Hải đi Võ Bị khóa 19. Noel năm 1971 tình cờ gặp Hải trong quán Brodard trên đường Tư Do ở Sài Gòn khi Hải về phép. Sau vài câu thăm hỏi, chúng tôi nhắc vài mẫu chuyện xưa khi còn đi học và Hải đã kể cho tôi nghe câu chuyện trên và lúc nào Hải cũng bắt đầu câu nói bẳng “Mày biết không? Mày biết không?” khiến tôi nhớ mãi. Hải tử trận vào ngày 26 tháng giêng năm 1973, một ngày trước hiệp định Paris được ký kết!

Phong Châu                                                                                                            

Mimh Thúy Thành Nội

            

Mùa Thu đến! Mùa của yêu thương , mùa dậy lên những cảm giác bâng khuâng, tâm hồn thường xao động bởi màu nắng nhạt hắt hiu trên chòm cây xóm lá bắt đầu đổi sắc ngả vàng, rồi những cơn gió lay nhẹ. Lá bay, lá rơi cho lòng ai buồn hiu hắt. Nỗi buồn không tên hay có tên trong khoảnh khắc ru say đời ảo ảnh…

Lá đổ muôn chiều ôi lá úa

Phải chăng là những cánh đời em

Đêm đêm lìa xuống trần

tình vương hoen úa ôi những cánh đời mong manh

Than tiếc mà chi chiếc lá vàng bay về cuối trời

làm lòng anh nhớ mãi người ơi

Nhớ nhau từ làn môi đôi mắt

đành tìm trong nét bút xa xôi

“Lá Đổ Muôn Chiều” (Đoàn Chuẩn & Từ Linh)

        Bao nhiêu ca từ viết về mùa thu càng làm lòng người ngây ngất yêu say đắm khung trời Hà Nội từng được miêu tả trong những tiểu thuyết của Tự Lực Văn Đoàn.

                        Có bóng mùa thu thức ta lòng sang mùa

                        Một ngày về xuôi chợt ghé Thăng Long buồn

                        Có phải em là mùa thu Hà Nội

                        Ngày sang thu anh lót lá em nằm

                        Bên trời xa sương tóc bay

……….

                        Có phải em là mùa thu Hà Nội

                        Nghìn năm sau ta níu bóng quay về

                        Ơi mùa thu của ước mơ

“Có Phải Em Mùa Thu Hà Nội” 

(nhạc: Trần Quang Lộc, thơ: Tô Như Châu)

Thi nhân mặc khách chắc hẳn cũng mong chờ mùa thu

                        Anh mong chờ mùa Thu

                        Dìu thế nhân dần vào chốn Thiên Thai

                        Và cánh chim ngập ngừng không muốn bay

                        Mùa Thu quyến rũ Anh rồi

“Thu Quyến Rũ” (Đoàn Chuẩn & Từ Linh)

        Khi người nhạc sĩ nuốt vào tim hình ảnh mùa thu, thì tình yêu bao la như mây trời dịu vợi, say sưa bất tận

                        Gửi gió cho mây ngàn bay

                        Gửi bướm đa tình về hoa

                        Gửi thêm ánh trăng màu xanh lá thư

                        Về đây với thu trần gian

“Gởi Gió Cho Mây Ngàn Bay” (Đoàn Chuẩn & Từ Linh)

Hãy hát, hãy say theo lời nhạc đầy trữ tình ẩn sâu nỗi niềm chất chứa điều tuyệt vọng, mà vẫn bám nó như thú của đau thương thoát thai bằng âm nhạc

                        Giòng sông nào đưa người tình đi biền biệt

                        Mùa thu nào đưa người về thăm bến xưa

                        Hoàng hạc bay, bay mãi bỏ trời mơ

                        Về đồi sim ta nhớ người vô bờ

                        Ta vẫn chờ em dưới gốc sim già đó,

                        Để hái dâng người một đóa đẫm tương tư

                        Đêm nguyệt cầm ta gọi em trong gió

                        Sáng linh lan hồn ta khóc bao giờ

                        Ta vẫn chờ em trên bao la đồi nương,

                        Trong mênh mông chiều sương

                        Giữa thu vàng, bên đồi sim trái chín

                        Một mình ta ngồi khóc tuổi thơ rơi

                        Thời gian nào trôi bềnh bồng trên phận người.

                        Biệt ly nào không muộn phiền trên dấu môi

                        Màu vàng lên, biêng biếc ánh chiều rơi

                        Nhạc hoài mong, ta hát vì xa người

                        Thu hát cho người, Thu hát cho người, người yêu …ơi

“Thu Hát Cho Người” (Vũ Đức Sao Biển).

Mùa thu được ví như người yêu bên cạnh, say đắm và ấm áp, níu kéo rồi buông lơi ru nỗi buồn lên thơ lên nhạc

Anh là mùa thu, cho em mơ màng

Anh làm lời ru, quấn quýt bên nàng

Em đi tiếc gì thu vàng, tiếc gì xuân sang

………….

Không còn mùa thu, trăng rơi bên thềm

Không còn lời ru, mơ trên môi mềm

Em thơ như mùa xuân đầu, nối dài đêm sâu

………

Đường ta đã qua chìm khuất chân trời

Đường ta sẽ qua nào ai biết tới

Chiều buông rã rời, ru lòng thôi mơ, ru buồn lên thơ

“Không Còn Mùa Thu” (Việt Anh)

Có yêu nhau, có tan vỡ nơi mùa thu đang ngự trị giữa thế gian thì cũng đừng nên đổ lỗi tại vì mùa thu

                        Thôi đừng hát ru, thôi đừng ray rứt

                        Lá trút rơi nhiều đâu phải bởi mùa thu

                                    “Đâu Phải Bởi Mùa Thu” nhạc: Phú Quang, lời: Giáng Vân)

          Thật là hạnh phúc khi ngoài trời êm dịu, thỉnh thoảng bắt gặp vầng mây tím phiêu bạt, lá vàng rơi nhẹ. Được uống trà thơ chữ nhạc lồng ý tưởng thật lãng mạn, lối văn trong sáng cuốn hút sự đam mê mãnh liệt. Dù còn vô số bài về mùa thu rất tuyệt vời như:

Thu Cô Liêu ( Văn Cao )

Mùa Thu Cho Em ( Ngô Thụy Miên )

Con Thuyền Không Bến ( Đặng Thế Phong )

Buồn Tàn Thu ( Văn Cao )

Mùa Thu Ru Em ( Đức Huy )

Nhìn Những Mùa Thu Đi ( Trịnh Công Sơn)

Chiếc Lá Cuối cùng ( Tuấn Khanh ) v…v…

Được thể hiện qua các giọng ca Thái Thanh, Mai Hương, Khánh Ly, Lệ Thu, Ánh Tuyết, Hà Thanh, Sĩ Phú, Anh Ngọc, Tuấn Ngọc và nhiều ca sĩ nữa. “Tre tàn măng mọc”, bây giờ có được Thiên Tôn, Ánh Tuyết, Ngọc Hạ, Ý Lan, Vũ Khanh thật là điều đáng mừng.

*********

Chiều 12 tháng 10 năm 2025 tại quán cà phê Lovers tọa lạc số 1855 trên đường Aborn RD. San Jose (bắc Cali) tổ chức chương trình nhạc “ Em Không Nghe Mùa Thu “ do ông Lê Văn Hải (Hội Trưởng hội Văn Thơ Lạc Việt) tổ chức cùng ban nhạc Thúy Nga đảm trách.

Tôi được nghe nhạc chủ đề mùa thu với bài ruột “Đâu Phải Bởi Mùa Thu”, “Mùa Thu Cho Em” do ca sĩ Hạnh Thảo hát thật tuyệt vời. Chị Thúy Nga (trưởng ban văn nghệ) cất lên giọng trầm ấm chuyển tải tiếng lòng của tác giả nghe buồn xa vắng :

                                                Thu mang cho tình yêu Một thời đã qua      

                                                Thu mang cho người yêu

                                                Một đời xót xa

                                                Mùa thu đã xóa hết cơn mong chờ

                                                Mùa thu sẽ cất dấu chân ơ thờ

                                                Một người bước đi, lệ tình ướt mi

“Anh Đã Quên Mùa Thu” Tùng Giang, Nam Lộc).

Chị ca sĩ Thùy Nga chất giọng liêu trai giống ca sĩ Thanh Thúy dìu dắt hồn người bước vào cảnh thu nghe buồn ảo não

                                                Hồn thu tới nơi đây gieo buồn lây

                                                Lòng vắng muôn bề không liếp che gió về

                                                Ai nức nở thương đời

                                                Chân buông mau

                                                            dương thế bao là sầu …

                                                            “Giọt Mưa Thu” (Đặng Thế Phong)

Ngoài ra còn có nhiều ca sĩ khác nối tiếp bước vào chiều thu êm dịu đầy lãng mạn.

Đặc biệt có sự hiện diện của Thi Văn Nhạc sĩ Yên Sơn (thành viên của VTLV) từ Houston qua tham dự chiều nhạc, đã góp phần văn nghệ bằng bản “Khúc Thu Ca” do chính ông sáng tác, dù tuổi trên 80 nhưng giọng ông thật tốt, thật mạnh thả hơi diễn đạt theo lời nhạc nghe ngọt ngào.

Cám ơn Hội Trưởng VTLV. Cám ơn chị My (bà xã anh Hải đã đem hai ổ bánh Cake, bánh Thạch mừng hội viên có sinh nhật quý tư cũng như chả giò, bánh Patê-Chaud chiêu đãi từng bàn. Cám ơn các ca sĩ đem giọng ca tiếng hát chuyên chở mùa thu vào lòng người trong không gian tuyệt vời (cũng nói thêm vẫn như bao lần khách vào quán được nhận  ticket uống nước free và ticket xổ số trúng thưởng).

Cám ơn thêm lần nữa anh Lê Văn Hải hội trưởng hội Văn Thơ Lạc Việt, cũng là chủ báo Thằng Mõ, Trưởng ban Truyền Thông Bắc Cali luôn tổ chức những sinh hoạt giải trí đem niềm vui đến mọi người.

Riêng với bạn nào đọc bài này, và nhất là với các nhạc sĩ, cho phép tôi nói vài dòng: Dẫu thấp kém về sự hiểu biết trong âm nhạc, chưa đủ khả năng cảm nhận và phân tích lời nhạc, xin các nhạc sĩ hoan hỷ tha lỗi cho nhé nếu ý tưởng sai lạc . Vì yêu thơ nhạc nên muốn lan man lời như mấy câu thơ dưới đây :

“Người đời ai cảm? Ta không biết

Ta cảm thương ai viết mấy lời

Thôi thì: Cùng thu tạm biệt

Thu hãy tạm lui

Chỉ để khách đa tình đa cảm

Một mình thay cảm những ai ai “

(Trích: Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu )

Minh Thúy Thành Nội

Tháng 10/2025