Vấn nạn rác thải nhựa (plastic) trên thế giới

Các cuộc nghiên cứu cho thấy rác thải nhựa đổ ra đại dương dự kiến sẽ tăng gần gấp ba lần khối lượng trong 20 năm tới, trong khi những nỗ lực ngăn chặn thủy triều cho đến nay hầu như không tạo được dấu hiệu cho cơn sóng thần rác thải.

Các chính phủ có thể cắt giảm mạnh dòng chảy nhựa đến các đại dương thông qua các biện pháp như hạn chế bán và sử dụng vật liệu nhựa và bắt buộc các lựa chọn thay thế, nhưng ngay cả khi tất cả các biện pháp khả dĩ nhất được thực hiện thì cũng chỉ cắt giảm lượng rác thải xuống mức thấp hơn chứ không ngăn chặn được hoàn toàn như mức thải hiện nay.

Các ước tính trước đây đưa lượng nhựa đến các đại dương mỗi năm vào khoảng 8 triệu tấn, nhưng con số thực tế cao hơn nhiều vào khoảng 11 triệu tấn, theo bài báo đăng trên tạp chí Science.

Vào tháng 07/2017, hơn 200 quốc gia đã ký một nghị quyết của LHQ về loại bỏ ô nhiễm nhựa trong các đại dương của chúng ta.  Các nhà nghiên cứu cho biết với những nỗ lực cắt giảm chất thải hiện tại căn cứ theo quyết định của LHQ, thế giới có thể giảm khối lượng chỉ khoảng 7% hàng năm.

1. Sự thật không cần phải chối cãi

Theo ước tính gần đây, vấn đề rác thải nhựa trên thế giới hiện được dự đoán sẽ đạt 111 triệu tấn vào năm 2030. Hàng núi rác thải nhựa đang tích tụ trên toàn cầu sau khi Trung Cộng thực hiện lệnh cấm đối với việc xuất cảng rác thải của các nước khác vào TC.

Từ đó, đến năm 2030, số lượng ước tính sẽ đi về đâu khi có lịnh cấm nhập cảng của TC?

Trước khi có lệnh cấm, TC trở thành nhà nhập cảng rác thải nhựa lớn nhất thế giới. Bài báo trên tạp chí Science Advances cho biết TC đã nhập 106 triệu tấn chất thải nhựa để tái chế kể từ năm 1992, chiếm 45,1% tổng lượng phế thải nhựa xuất cảng trên thế giới.

Nhưng vào năm 2017, TC tuyên bố không còn muốn đổ rác của các nước khác nữa, vì vậy họ có thể tập trung vào các vấn đề ô nhiễm của chính mình.

Sự thay đổi chính sách bất ngờ đã khiến các nhà xuất cảng rác thải như Hoa Kỳ, Canada, Ireland, Đức và các nước châu Âu khác phải truy tìm các giải pháp cho rác thải của họ. Hoa Kỳ đã gửi 13,2 triệu tấn giấy vụn và 1,42 triệu tấn nhựa phế liệu đến các trung tâm tái chế của TC hàng năm.

Các quốc gia Tây phương, nơi phụ thuộc rất nhiều vào các nhà máy tái chế của TC, đã chứng kiến ​​những kiện giấy và nhựa hỗn hợp chất đống trong các trung tâm tái chế. Một số chất thải này hiện đang được chuyển đến Việt Nam, Malaysia và Thái Lan, nhưng các chuyên gia cho rằng những quốc gia này có thể không lấp đầy khoảng trống mà TC để lại, CNBC News đưa tin.

Amy Brooke, tác giả đầu tiên của nghiên cứu hiện tại và là nghiên cứu sinh tiến sĩ kỹ thuật tại Đại học Georgia, cho rằng các quốc gia cần quản lý và tái chế chất thải của chính mình tốt hơn.

“Đây là một lời cảnh tỉnh. Trước đây, chúng tôi phụ thuộc vào TC để tiếp nhận chất thải tái chế này và bây giờ họ đang nói không”, cô nói với Associated Press. “Chất thải đó phải được quản lý, và chúng ta phải quản lý nó một cách hợp lý.”

Hơn 8,3 tỷ tấn chất dẻo mới đã được tạo ra, phân phối và loại bỏ tính đến năm 2017. Phần lớn nguyên liệu đó được đưa vào đại dương của chúng ta. Mỗi năm con người gửi ước tính 8 triệu tấn nhựa ra biển. Nếu tiêu thụ nhựa tiếp tục với tốc độ này, chúng ta đang có xu hướng lấp đầy các đại dương với nhiều nhựa hơn lượng cá vào năm 2050!

Các nhà nghiên cứu của bài báo đã kết luận, “Cần có những ý tưởng và hành động táo bạo trên toàn cầu để giảm số lượng vật liệu không thể tái chế, thiết kế lại sản phẩm và tài trợ cho việc quản lý chất thải nhựa trong nước.”

•  Có bao nhiêu rác thải nhựa xả ra trên trái đất

Vào tháng 12 năm 2018, Hiệp hội Thống kê Hoàng gia của Vương quốc Anh đã đưa ra sự thật cốt lõi trong câu chuyện này – rằng chỉ khoảng 9% tổng số nhựa từng được sản xuất có khả năng được tái chế.

Quá trình sản xuất hàng loạt chất dẻo, bắt đầu cách đây chỉ sáu thập kỷ, đã tăng tốc nhanh chóng đến mức tạo ra 8,3 tỷ tấn – hầu hết trong số đó là các sản phẩm dùng một lần, cuối cùng trở thành rác. Ngay cả những nhà khoa học bắt đầu tiến hành cuộc kiểm đếm đầu tiên trên thế giới về số lượng nhựa đã được sản xuất, thải bỏ, đốt cháy hoặc đưa vào các bãi chôn lấp, cũng phải kinh hoàng trước những con số rác đã được thải hồi nầy.

Jenna Jambeck, một kỹ sư môi trường của Đại học Georgia, người chuyên nghiên cứu về nhựa cho biết: “Tất cả chúng ta đều biết rằng có sự gia tăng nhanh chóng và cực độ trong sản xuất nhựa từ năm 1950 cho đến nay, nhưng thực sự việc định lượng con số tích lũy cho tất cả các loại nhựa từng được sản xuất là không thể tưởng tượng rõ ràng được, nhứt là chất thải plastic lên đại dương”.

Nhựa plastic mất hơn 400 năm để phân hủy, vì vậy hầu hết chúng vẫn tồn tại ở một số dạng. Chỉ có 12 phần trăm đã được thiêu hủy.

Nghiên cứu được đưa ra cách đây hai năm khi các nhà khoa học cố gắng giải quyết lượng nhựa khổng lồ tích tụ ở biển và tác hại của nó đối với các loài chim, động vật biển và cá. Dự đoán rằng vào giữa thế kỷ này, các đại dương sẽ chứa nhiều rác thải nhựa hơn cá, tính theo trọng lượng! Điều nầy đã trở thành một trong những thống kê được trích dẫn nhiều nhất và là một lời kêu gọi các quốc gia cần tập hợp nhau lại và cần phải hành động trước khi đã quá muộn!

• Vấn đề xả rác thải nhựa plastic lên đại dương

Trung Cộng đã ngừng chấp nhận nhập cảng rác nhựa từ các nước khác kể từ ngày 1 tháng 1, 2020. Điều đó có vẻ như là một động thái tốt đối với nước gây ô nhiễm nhựa đại dương hàng đầu thế giới. Nhưng trong một bước ngoặt khủng khiếp, lệnh cấm rác nhựa từ nước ngoài của TC thực sự có thể để lại một lỗ hổng lớn trong chương trình tái chế phế liệu trong nước của Tàu. Điều này có nghĩa là TC hiện đang có nhu cầu nhiều nhựa mới hơn để thay thế vật liệu tận dụng.

Theo Bloomberg, các nhà sản xuất hóa chất của Mỹ như Dow, DuPont Inc. “đang gấp rút tìm kiếm thị trường cho hàng triệu tấn sản xuất mới trong bối cảnh ngành công nghiệp đầu tư mạnh mẽ. Xuất khẩu một loại nhựa thông thường của Mỹ đã kiến ​​tăng gấp 5 lần vào năm 2020.

Mark Lashier, giám đốc điều hành của Chevron Phillips Chemical Co., cho biết trong cuộc phỏng vấn trong buổi ra mắt hai nhà máy polyethylene ở Old Ocean, Texas vào tháng trước: “Đây là thời điểm tốt để mang lại một số thành phẩm mới ra, và nhu cầu thị trường sẽ tăng lên”.

TC là nhà nhập cảng nhựa thừa (phế thải )hàng đầu thế giới. Quốc gia này đã tiếp nhận 51% lượng rác nhựa trên thế giới vào năm 2019, bao gồm khoảng 70% phế liệu nhựa của Hoa Kỳ.

Reuters cũng báo cáo rằng các nhà sản xuất trên khắp thế giới đang chuẩn bị cho nhu cầu nhựa ngày càng tăng cao của TC. Nguồn tin từ một công ty TC sản xuất và tiếp thị các sản phẩm hóa dầu và xăng dầu cho biết: “Từ năm tới, nhu cầu đối với polyethylene sẽ còn tăng cao hơn nữa do tác động của lệnh cấm sẽ được ghi nhận”.

Mỗi năm, 8 triệu tấn nhựa có được trong kỹ nghệ dầu mỏ được đổ xuống biển, thực sự làm nghẹt thở sinh vật biển và tàn phá các hệ sinh thái đại dương và chuỗi thức ăn lớn hơn.

Trong khi TC đã tham gia lời kêu gọi gần đây của LHQ nhằm ngăn chặn rác thải nhựa trên đại dương, thì nghị quyết đã không đưa ra bất kỳ mục tiêu hoặc thời gian cụ thể nào. TC, cũng như Mỹ và Ấn Độ, được cho là đã từ chối đưa vào nghị quyết bất kỳ mục tiêu cắt giảm mức sản xuất và phế thải nhựa như thế nào.

Các nhà khoa học đã biết đến vấn đề nhựa đại dương vào những năm 1950 và sự hiểu biết về bản chất và mức độ nghiêm trọng của vấn đề này đã tăng lên trong những thập kỷ tiếp theo. Mãi cho đến 1970, một báo cáo mới được công bố bởi Trung tâm Luật Môi trường Quốc tế nhấn mạnh cách ngành công nghiệp nhựa từ lâu đã biết về vấn đề nhựa đại dương. Ngành Công nghiệp Nhựa về VN đề Nhựa Đại dương, gợi ý rằng các ngành công nghiệp hóa chất và dầu khí đã nhận thức được, hoặc lẽ ra phải nhận thức được các vấn đề do sản phẩm của họ gây ra không muộn hơn những năm 1970.

Nhưng điều đó đã không xảy ra! Thật đáng tiếc! Để rồi, ngày hôm nay đã xuất hiện một “đảo” rác có diện tích lớn hơn 2 lần diện tích Tiểu bang Texas.

• Bãi rác “vĩ đại” giữa Thái Bình Dương

Bãi rác nằm trên kinh tuyến 150 và vỹ tuyến 23, kế cận Tropic of Cancer, gần Hawaii. Sự hiện diện của đảo plastic nầy là do sự di chuyển của các dòng hải lưu tạo thành một vòng xoáy nơi đây và ngày càng …tích tụ thêm nhiều rác plastic và những rác thải có tỷ trọng thấp hơn tỷ trong của nước biển. Các nghiên cứu đã cho thấy rất nhiều vật liệu và rác thải đến từ trận tsunami ở Nhựt năm 2011.

Bãi rác có diện tích 1,6 triệu Km2, hơn gấp hai lần tiểu bang Texas, 3 lần nước Pháp, 4,5 nước Đức. Cấu tạo bãi rác từ mỏng tới dày, từ ngoài vào trong có tỷ trọng khác nhau. Những mảnh rác “già nhứt” đến từ năm 1977.

Có tất cả 1,8 tỷ mảnh plastic trên đảo gồm:

• 1- 94% mảnh plastic nhỏ (microplastics);
• 2- 6% còn lại gồm: 2.1- 56 tỷ plastics trung (mesoplastics);
• 3- 821 triệu plastics lớn (macroplastics);
• 4- 3,2 triệu plastics “đại bàng” (megaplastics).

Các mảnh trên đến từ những quốc gia sau đây: Japan, Korea, Mexico, Taiwan, Philippines, China, Canada, Chile, Colombia, Venezuela, Italy, Germany. (Chúng ta hơi ngạc nhiên là tại sao không thấy nói rác đến… từ Hoa Kỳ!)

Ước tính hàng năm rác thải trên giết hại, làm nghẹt thở trên 100.000 sinh vật biển thuộc 700 chủng loại khác nhau.

Có 84% lượt rác thải chứa các hóa chất độc hại ảnh hưởng đến sức khỏe sinh vật biển.

•  Ai là thủ phạm cho việc xả rác thải nhựa?

Coca-Cola, PepsiCo, Nestlé là những nhà gây ô nhiễm nhựa tồi tệ nhất năm 2020, đã đạt được ‘Tiến bộ không’. Báo cáo mới tìm thấy một cấu trúc hình con cá chứa đầy chai nhựa trên bờ sông ở cảng Limassol, Síp, Địa Trung Hải, vào ngày 8 tháng 12 năm 2020. Coca-Cola, PepsiCo và Nestlé là những công ty hàng đầu thế giới về ô nhiễm nhựa, theo một báo cáo mới từ Break Miễn phí từ nhựa. Danil Shamkin/NurPhoto.

Những người gây ô nhiễm nhựa hàng đầu năm 2020 đã được công bố, và Coca-Cola, PepsiCo và Nestlé đứng đầu danh sách ba năm liên tiếp.

Nói như trên, thiết nghĩ chúng ta có kết luận hơi “võ đoán” không? Dĩ nhiên, các Đại công ty là những nhà sản xuất các chai lọ, bình plastic chứa sản phẩm của họ. Và thử hỏi, ai là nguyên nhân thực sự đưa đến sự thành hình của một ốc đảo “vĩ đại” ở giửa biển Thái Bình Dương?

Phải chăng là người tiêu thụ khắp nơi trên thế giới?

Trong một báo cáo mới yêu cầu trách nhiệm của doanh nghiệp đối với ô nhiễm nhựa, Break Free From Plastic (BFFP) đã nêu tên những người tái phạm và kêu gọi họ vì những gì dường như là tiến bộ không đáng kể trong việc hạn chế lượng rác nhựa mà họ sản xuất bất chấp các tuyên bố khác của công ty.

“Danh hiệu Người gây ô nhiễm toàn cầu” hàng đầu mô tả các công ty mẹ có thương hiệu được ghi nhận gây ô nhiễm nhiều nơi nhất trên thế giới với lượng rác thải nhựa lớn nhất”, bản tóm tắt của báo cáo lưu ý. “Những người gây ô nhiễm hàng đầu toàn cầu năm 2020 vẫn nhất quán đáng kể với các báo cáo kiểm toán thương hiệu trước đây của chúng tôi, chứng tỏ rằng các tập đoàn tương tự đang tiếp tục gây ô nhiễm ở những nơi có nhiều nhựa xử dụng một lần nhất.”

Báo cáo xử dụng các hoạt động kiểm toán thương hiệu và quy trình dọn dẹp toàn cầu để thu thập và đếm các mảnh vụn nhựa từ khắp nơi trên thế giới. Năm nay, có gần 15.000 tình nguyện viên đã thu thập 346.494 mảnh nhựa ở 55 quốc gia để đóng góp cho báo cáo, một thông cáo báo chí của BFFP cho biết.

Họ đã tìm ra được hơn 5.000 nhãn hiệu đã được đưa vào danh mục trong năm nay, nhưng Coca-Cola nhanh chóng vượt lên như một nhà gây ô nhiễm nhựa số một thế giới. Các chai nước giải khát của nó được tìm thấy thường xuyên nhất, bị vứt bỏ trên các bãi biển, sông, công viên và các địa điểm xả rác khác ở 51 trong số 55 quốc gia được khảo sát, The Guardian đưa tin. Thương hiệu kém hơn PepsiCo và Nestlé, hai công ty hàng đầu tiếp theo cộng lại.

Ô nhiễm nhựa là một trong những vấn đề môi trường hàng đầu của thời hiện đại. Nhựa không phân hủy hoặc biến mất, mà thay vào đó, phân hủy thành các vi nhựa được những sinh vật nhỏ nhất tiêu thụ. Những chất độc này tích tụ sinh học và di chuyển theo cách của chúng lên chuỗi thức ăn và vào không khí, thức ăn và nước của chúng ta.

Emma Priestland, điều phối viên chiến dịch toàn cầu của Break Free From Plastic, nói với The Guardian: “Các tập đoàn gây ô nhiễm hàng đầu thế giới tuyên bố đang nỗ lực để giải quyết ô nhiễm nhựa, nhưng thay vào đó họ đang tiếp tục bơm ra các loại bao bì nhựa dùng một lần có hại”.

Priestland nhấn mạnh rằng cách duy nhất để ngăn chặn làn sóng rác thải nhựa đang gia tăng trên toàn cầu là ngừng sản xuất, loại bỏ các sản phẩm xài một lần và thực hiện các hệ thống tái xử dụng, bản tin cho biết.

BFFP kêu gọi tất cả các tập đoàn gây ô nhiễm chịu trách nhiệm “hoàn toàn chịu trách nhiệm về chi phí ngoại lai của các sản phẩm nhựa xài một lần của họ, chẳng hạn như chi phí thu gom, xử lý chất thải và thiệt hại môi trường do chúng gây ra”. Nhóm cảnh báo rằng cách tiếp cận “kinh doanh như bình thường” có thể tăng gấp đôi sản lượng nhựa vào năm 2030 và có khả năng tăng gấp ba vào năm 2050.

Theo báo cáo của The Guardian, có tới 91% tổng lượng nhựa từng được tạo ra đã được đốt, chôn lấp hoặc trong môi trường tự nhiên. Trái ngược với suy nghĩ của nhiều người, nó không được tái chế và tái chế không phải là cách hiệu quả để đối phó với tình trạng sản xuất quá mức và xử dụng quá mức chất dẻo.

Simon Mbata, điều phối viên quốc gia của một nhóm người nhặt rác đã hỗ trợ khảo sát thùng rác, nói với The Guardian, “Bất cứ thứ gì không thể tái chế đều không được sản xuất.”

Báo cáo của BFFP kết luận với lời kêu gọi hành động cho các công ty: “Những người gây ô nhiễm hàng đầu phải tiết lộ lượng nhựa xài một lần mà họ dùng, sau đó đặt ra các mục tiêu rõ ràng, có thể đo lường để giảm số lượng đồ nhựa xài một lần mà họ sản xuất. Cuối cùng, họ phải phát minh lại hệ thống phân phối sản phẩm của mình để vượt ra ngoài hoàn toàn nhựa xài một lần. “

• Rác thải nhựa có thể tái chế thành sản phẩm hữu dụng không?

Chỉ trong một km, một người lái xe đi qua một tấn rác thải nhựa. Nhưng đó không hề là một chặng đường phiền toái đi qua biển rác, con đường này rất êm và được bảo dưỡng tốt – thực tế là lớp nhựa mà mỗi tài xế chạy ngang qua không thể nhìn thấy bằng mắt thường.

Từ Ghana đến Hà Lan, việc xây dựng nhựa thành đường và lối đi đang giúp giảm bớt khí thải carbon, giữ cho đại dương và bãi rác không tràn ngập rác thải nhựa, đồng thời cải thiện tuổi thọ trung bình của đường sá.

Cho đến năm 2040, có 1,3 tỷ tấn nhựa trong môi trường trên toàn cầu. Chỉ riêng Ấn Độ đã tạo ra hơn 3,3 triệu tấn nhựa mỗi năm – đó là một trong những điều thúc đẩy Vasudevan tạo ra hệ thống biến rác thải thành đường.

Dùng cách này thì có một lợi ích rõ rệt, đó là quá trình thực hiện rất đơn giản, đòi hỏi ít máy móc công nghệ cao.

Đầu tiên, rác thải nhựa xé vụn được rải lên một tập hợp đá và cát nghiền nhỏ trước khi được nung đến khoảng 170⁰C – đủ nóng để làm tan chảy rác thải.

Nhựa sau khi nấu chảy sẽ được đem phủ một lớp mỏng lên trên cát đá. Sau đó, bitum nung nóng được đổ lên trên cùng, giúp làm thành một khối rắn chắc và hỗn hợp hoàn chỉnh.

•  Cách dễ dàng để ngăn chặn rác thải nhựa ngày hôm nay

Theo Danielle Nierenberg, việc sản xuất và xử lý bao bì thực phẩm bằng nhựa tiêu tốn nhiều năng lượng và dẫn đến ô nhiễm không khí, đất và tài nguyên nước. Và một khi nhựa được lưu thông, chúng tích tụ trong đại dương, gây hại cho sinh vật biển, và phân hủy thành các vi nhựa (micro plastic) nhỏ hơn để đi vào thực phẩm và đồ uống. Hiện nay, các đại dương trên thế giới đang bị ô nhiễm bởi hơn 5 nghìn tỷ mảnh nhựa, nặng hơn 250.000 tấn. Và trong số 30 triệu tấn nhựa mà người Mỹ vứt bỏ hàng năm, chỉ 8% được tái chế, theo Liên minh ô nhiễm nhựa.

Và COVID-19 có khả năng thúc đẩy sự gia tăng các loại nhựa sử dụng một lần, theo một bài báo gần đây của Hiệp hội Hóa học Hoa Kỳ. Nhu cầu dự kiến ​​sẽ tăng tới 14% ở Hoa Kỳ, phần lớn là do việc giao thực phẩm nhiều hơn, mang đi và các sản phẩm tạp hóa đóng gói sẵn nhằm hạn chế sự lây lan của vi rút.

Nhưng bất chấp đại dịch, chúng ta có thể hạn chế sử dụng nhựa sử dụng một lần. Food Tank vui mừng nêu ra 6 cách dễ dàng để bạn suy nghĩ lại về việc sử dụng bao bì nhựa của mình — bắt đầu ngay bây giờ:

• Mua sản phẩm xử dụng công nghệ thay thế nhựa tiên tiến: Giữ cà phê tươi có thể khó và một số công ty tuyên bố túi của họ có thể làm phân trộn – nhưng các bộ phận bằng nhựa, giúp thông gió, thì không. Elevate Packaging đã tạo ra túi cà phê đầu tiên có van hoàn toàn có thể ủ được và Don Maslow Coffee là một trong những thương hiệu đầu tiên áp dụng chúng. Đối với nấm cục sô cô la của họ, Alter Eco sử dụng giấy gói có thể ủ làm từ cây bạch đàn và cây bạch dương với các lớp nhôm siêu nhỏ giúp duy trì độ tươi; chúng hoàn toàn có thể phân hủy và phân hủy sinh học trong các đại dương. Và Guayaki, một công ty yerba mate tập trung vào tính bền vững, hiện đang bán các loại trà lá rời của họ trong các túi Natureflex có thể ủ được, góp phần giảm việc sử dụng bao bì hàng năm của họ xuống 44.000 pound.
• Uống nước máy thay vì mua chai nhựa: Theo số liệu của Euromonitor International, khoảng 20.000 chai nhựa phế thải được bán ra mỗi giây trên toàn thế giới – tổng cộng là 480 tỷ trong năm 2016. Và không chỉ nhiều trong số này bị lãng phí mà còn lắng đọng vi nhựa trong hệ tiêu hóa của chúng ta. Và theo Tập bản đồ nhựa năm 2019, được biên soạn bởi Heinrich Böel Foundation and Break Free From Plastic, “những người uống nước từ chai nhựa rửa một thứ giống như 130.000 hạt vi nhựa xuống cổ họng của họ mỗi năm”, so với 4.000 hạt có trong nước máy.

• Cố gắng tránh đồ dùng bằng nhựa dùng một lần: Làn sóng cấm ống hút nhựa  trong mùa hè 2018 đã thu hút sự chú ý đến lượng rác thải nhựa khổng lồ liên quan đến các sản phẩm: Dựa trên dữ liệu dọn dẹp bãi biển, các nhà nghiên cứu tính toán rằng khoảng 7,5 tỷ ống hút hiện đang xả rác trên các bãi biển của Mỹ. Nhưng ống hút chỉ chiếm khoảng 4% rác nhựa ở mức độ từng mảnh, điều quan trọng là phải kiểm tra các đồ dùng thường được vứt bỏ khác, như nĩa và thìa nhựa. Dao           kéo đã được Ocean Conservancy đánh giá là một trong những vật dụng “nguy hiểm nhất” đối với sinh vật biển – nhưng nếu tất cả mọi người ở Hoa Kỳ chuyển từ đồ nhựa sang dao kéo tái sử dụng, họ sẽ ngừng sử dụng hơn 100 triệu nĩa,     dao và cái thìa.

• Mua với số lượng lớn: Mặc dù các thùng hàng lớn của nhiều cửa hàng tạp hóa  đã tạm thời đóng cửa do COVID-19, việc mua với số lượng lớn, cùng với việc lập kế hoạch bữa ăn, vẫn có thể là một cách hiệu quả để giảm thiểu số lượng các gói riêng lẻ được bán ra. Và việc chuyển từ thực phẩm đóng gói sẵn sang lối đi số lượng lớn có thể tiết kiệm khoảng 56% chi phí thực phẩm – điều mà NPR’s The Salt mô tả là “chương trình giảm giá hai tặng một vĩnh viễn trên hàng chục loại thực phẩm và nguyên liệu hữu cơ.

• Chọn Sản phẩm Chăm sóc Cá nhân Không có Vi nhựa: Các sản phẩm chăm sóc cá nhân có microbeads, chẳng hạn như một số loại kem đánh răng và xà phòng, là nguyên nhân chính tạo ra vi nhựa, hoặc các mảnh nhựa nhỏ tích tụ trong môi trường như một sản phẩm phụ của các sản phẩm nhựa bị phân hủy. Một nghiên cứu về các sản phẩm tẩy da chết cụ thể cho thấy rằng có từ 4.500 đến 94.500 microbeads được giải phóng mỗi lần sử dụng. Vi nhựa có thể mắc kẹt trong mang cá và xâm nhập vào đường tiêu hóa của động vật, điều này có thể gây   ra vấn đề do khả năng hấp thụ và giữ lại các chất độc hại tiềm ẩn của vi nhựa.

• Thể hiện công khai cam kết cắt giảm dấu vết nhựa của bạn: Khi nghệ sĩ và nhà hoạt động Dianna Cohen lần đầu tiên bắt đầu tìm hiểu về ô nhiễm nhựa, cô cho biết bản năng đầu tiên của cô là tìm cách làm sạch nhựa trong các đại dương nhưng cô nhận ra rằng những nỗ lực đó sẽ nhạt nhòa so với lượng rác thải nhựa mới được tạo ra hàng ngày. Bà nói: “Bức tranh lớn hơn là: chúng ta cần tìm cách tắt vòi nước. Chúng ta cần cắt bỏ hàng loạt đồ nhựa dùng một lần và dùng một lần, đang xâm nhập vào môi trường biển trên phạm vi toàn cầu”. TED Talk. Cô đã thành lập Liên minh ô nhiễm nhựa, đang thu thập chữ ký trên tám bản kiến ​​nghị, từ việc kêu gọi Amazon giảm thiểu nhựa.

Các đề nghị cụ thể trên chắc chắn không phải là những việc chúng ta không thể làm được.

Trái đất này là của chung.

• Chúng ta phải làm gì?

Vào Ngày Trái Đất 2018, thêm một lần nữa, LHQ đã kêu gọi qua chủ đề:”Một Thế Giới Không Ô Nhiễm Chất Dẻo – A World Without Plastic Pollution”. Chúng ta bước vào năm thứ 48 của Ngày Trái Đất, ngày 22 tháng Tư năm 2018. Ngày nầy được xem như là ngày nhắc nhở hơn 7,6 tỷ người trên trái đất cần nên có thêm cảm hứng, trao đổi ý kiến, khơi dậy ước mơ, và nhứt là vận động và kích thích để mọi người cần hành động để bảo vệ môi trường sống của tất cả chúng ta. Hàng năm có trên một tỷ người khắp nơi, tùy theo điều kiện hiện có của mỗi quốc gia, tổ chức các cuộc vui chơi, vận động cho mọi người ý thức nhiều hơn nữa về tình trạng môi trường chung cho thế giới và riêng cho từng quốc gia.

Tại Hoa Kỳ và trên khắp thế giới, sương mù đang trở nên trầm trọng và bằng chứng đang gia tăng tình trạng ô nhiễm khiến trẻ con chậm phát triển. Đa dạng sinh học bị suy giảm do sử dụng thuốc trừ sâu và các chất ô nhiễm khác.

Ngày nầy năm 1970, Cựu Tổng thống Nixon công bố thành lập Cơ quan Bảo vệ Môi trường (USEPA) và cũng là Ngày Trái Đất đầu tiên 22-4-1971. Ông phát biểu:“Ngày Trái đất là một sự kiện toàn cầu mỗi năm và chúng tôi tin rằng hơn 1 tỷ người ở 192 quốc gia hiện tham gia vào một ngày hành động tập trung công dân lớn nhất trên thế giới”.

Năm nay, Mạng lưới Ngày Trái Đất (Earth Day Network – EDN), cơ quan điều hành Ngày Trái Đất Toàn cầu (Earth Day Worldwide) tuyên bố chủ đề cho năm 2018 là “Chấm dứt Ô nhiễm Chất dẻo” (End Plastic Pollution), bao gồm việc tạo ra sự hỗ trợ cho nỗ lực toàn cầu để loại bỏ chất dẻo sử dụng một lần (single-use plastic) cùng với các quy định toàn cầu về việc loại bỏ chất dẻo.

EDN nhận định rằng từ sự việc ngộ độc và làm hư hại sinh vật biển đến sự hiện diện của các loại chất dẻo trong thực phẩm, từ đó, các nguyên nhân trên đã xáo trộn hormon của con người và có thể gây ra các bệnh nguy hiểm đến tính mạng. Ngày nay, sự tăng trưởng nhanh của chất dẻo phế thải đang đe dọa sự sống còn của hành tinh chúng ta. EDN cũng đang xây dựng một chiến dịch kéo dài nhiều năm để chấm dứt ô nhiễm bằng nhựa dẻo tôi bao gồm:

•   Việc chấm dứt chất dẻo sử dụng một lần;

•   Thúc đẩy các nguyên liệu thay thế cho nhiên liệu hóa thạch;

•   Thúc đẩy việc tái chế 100% chất dẻo, trách nhiệm của công ty và chính phủ và thay đổi hành vi của con người trong việc xử dụng chất dẻo.

Chiến dịch Kết thúc Ô nhiễm Chất dẻo của EDN nhằm thực thi ba mục tiêu trên nhắm vào:

•   Tạo dựng một phong trào gốc chính để hỗ trợ việc thông qua khuôn khổ toàn cầu để điều chỉnh sự ô nhiễm chất dẻo;

•   Giáo dục, vận động và kích hoạt công dân trên toàn cầu để yêu cầu các chính phủ và các công ty kiểm soát và dọn sạch ô nhiễm bằng nhựa;

•   Giáo dục, vận động, và khuyến khích công dân toàn cầu ý thức trách nhiệm cá nhân về ô nhiễm chất dẻo bằng cách chọn từ chối, giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế chất dẻo (reject, reduce, reuse, and recycle plastics);

•   Khuyến khích thúc đẩy các quy định của chính quyền địa phương và các nỗ lực khác để giải quyết tình trạng ô nhiễm chất dẻo.

EDN sẽ thúc đẩy việc thực thi các mục tiêu đề ra trên nhân Ngày Trái Đất và sự quan tâm của thế giới ngày càng tăng trong Ngày kỷ niệm 50 năm Ngày Trái Đất vào năm 2020 (the 50th Anniversary of Earth Day in 2020) như một chất xúc tác cho hành động toàn cầu.

Các hành động cụ thể:

•   Khuyến khích và cổ động khái niệm “Mỗi ngày của cuộc sống là Ngày Đất”, vì vậy tất cả chúng ta nên chăm sóc trái đất hàng ngày;

•   Tìm hiểu và học tập: Tìm hiểu thêm về vấn đề này và hành động để giúp chấm dứt việc ô nhiễm chất dẻo;

•   Hành động cá nhân: Ghi lại những hành động trong qua khứ làm ô nhiễm chất dảo trong môi trường của cá nhân. Từ đó theo dõi việc hạn chế phát thải của chính mình. Chia sẻ kinh nghiệm câu chuyện của bạn. Và từ đó, kết thúc việc chấm dứt làm ô nhiễm của bản thân. Chuyển tải lên Facebook, Twitter và Instagram;

•   Tham gia trực tiếp: Chia sẻ những gì bạn đang làm. Tìm hiểu thêm về cách tổ chức các sự kiện để Kết thúc Ô nhiễm Chất dẻo.

•   Và sau hết, đối với mỗi người trong chúng ta, cần nên thay đổi và điều chỉnh những thói quen “không thân thiện với môi trường” hàng ngày cho thích ứng với việc giảm thiểu những nguy cơ hiện tại như: tiết kiệm năng lượng, xử dụng nước sinh họat hợp lý, không bừa bãi hay phí phạm, và nhất là lượng hấp thụ lương thực, thực phẩm cần phải được hạn chế vừa đủ cung ứng cho nhu cầu cơ thể mà thôi.

Có được như vậy, may ra, chúng ta vừa bảo vệ được sức khỏe, vừa có thể kéo dài thêm đời sống của hành tinh chúng ta đang cư ngụ. Ngày Trái Đất trong suy nghĩ mới không phải là ngày 22 tháng 4 hàng năm, mà Mỗi Ngày đều là Ngày Trái Đất:   Every Day is Earth Day!

Đây là một thông điệp nhằm mục đích chuyển tải nhiều hình thức bảo vệ Trái Đất chung như:”Cần xây dựng một công dân toàn cầu thông thạo các khái niệm về việc chấm dứt việc phát thải chất dẻo trên thế giới và nhận thức được mối đe dọa chưa từng có trước đây đối với hành tinh chúng ta”.

Hiện tại chúng ta chỉ là những người ở “tạm”, xin đừng để con cháu phải trách cứ chúng ta vì không biết gìn giữ an lành cho môi trường chung!

Mai Thanh Truyết

Hội Bảo vệ Môi trường Việt Nam – VEPS

Houston – Cinco de Mayo – 2021

Phụ Lục:

ĐẠI DƯƠNG: BÃI RÁC CỦA NHÂN LOẠI

– Lê Quang –

Ông Yvan Bourgnon là một người đi biển gốc Thụy Sĩ. Trong hơn 20 năm hải hành khắp bốn biển ông thấy biển càng ngày càng có nhiều rác. Ước lượng năm 2015 cho thấy trung bình có khoảng 8 triệu tấn rác theo các dòng sông đổ ra biển. Phần lớn đến từ các quốc gia Châu Á.

Điều đáng quan tâm là tác hại của rác nhựa trong số rác thải ra biển. Rác nhựa gây nguy hại cho các động vật trên biển khi chúng nuốt phải, gây ô nhiễm cho hệ sinh thái của biển.

Các con số thống kê về rác nhựa cho thấy một tình trạng đáng lo ngại. 33% lượng nhựa sản xuất trên thế giới chỉ dùng có một lần rồi bỏ. 85% lượng nhựa trên thế giới không được tái chế. 20 con sông lớn nhất ở Châu Á thải ra 60% rác nhựa trên biển.

Ông Bourgnon là một trong những người có nỗ lực để giải quyết tình trạng rác trên biển. Ông thành lập tổ chức phi lợi nhuận “The SeaCleaners” (Dọn sạch biển) vào năm 2016. Tổ chức quy tụ các kỹ sư, chuyên viên, nghiên cứu gia, các phòng thí nghiệm, các đối tác để tìm giải pháp.

Giải pháp được đưa ra là một chiếc thuyền buồm chạy bằng năng lượng tái tạo để đi hốt rác trên biến và xử lý rác ngay trên thuyền. Thuyền dài 56 mét, chạy bằng điện tạo ra từ hai quạt gió, các panô mặt trời. Thuyền mang tên “Manta” sẽ tập trung vào vùng ven biển quanh 10 con sông gây ô nhiễm nhiều nhất.

Dàn lưới ở đuôi thuyền sẽ lùa, hốt rác vào lưới. Trung bình mỗi tiếng đồng hồ có thể hốt 3 tấn rác. Rác sau đó sẽ được xử lý ngay trên thuyền. Rác kim loại, thủy tinh sẽ được đưa vào lại bờ để tái chế. Rác hữu cơ thì trả lại cho biển. Rác nhựa sẽ được biến thành “syngas” (khí đốt nhân tạo) để làm năng lượng. Dự tính là thuyền Manta sẽ hốt 10 ngàn tấn rác mỗi năm.

Chiếc thuyền đầu tiên sẽ được xây dựng xong vào năm 2024 và đi vào hoạt động thử nghiệm năm 2025. Nếu tốt đẹp, tổ chức The SeaCleaners mong muốn sẽ có hàng trăm chiếc thuyền Manta để làm sạch biển.

Nếu so số lượng rác thải ra sông, ra biển hàng năm thì lượng rác mà đoàn thuyền Manta thu thập cũng chưa thấm vào đâu. Ngoài những giải pháp hốt rác trên biển ra, chúng ta cần phải gầy dựng ý thức của người dân không xả rác ra sông, ra biển. Cần phải đẩy mạnh việc tái chế rác, nhất là rác nhựa. Nếu không thì các đại dương sẽ dần dà trở thành bãi rác của nhân loại.

Câu Chuyện Một Dòng Sông

Xin thưa ngay, tựa đề của loạt bài viết dưới đây là “Câu chuyện một dòng sông” không giống như “Câu chuyện dòng sông” của Hermann Hesse nói về của cuộc đời của Đức Phật qua ba giai đoạn khác nhau. Cũng không phải là “Dòng sông định mệnh” của Doãn Quốc Sĩ nói về anh chàng Thiệu với dòng sông Đuống êm đềm, nhưng rốt cuộc phải rời xa để vô Nam vì cộng sản…

Mà câu chuyện của dòng sông ở đây là “Dòng sông Mekong” với những nghiệt ngã hiện tại do tham vọng cuồng điên của Trung Cộng xử dụng sông Mekong như một vũ khí nước nhằm áp đảo cả vùng Đông Nam Á Châu, trong đó, Việt Nam với Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) là nạn nhân chịu nhiều thiệt thòi và hậu quả khắc nghiệt nhứt.

Bài viết gồm ba Phần: – Phần I: Sông Mekong: Nỗi đau bất tận; – Phần II: Tình trạng hiện tại của sông Mekong; – Phần II: Những gì cần phải làm.

Sông Mekong: Nỗi đau bất tận – Phần I

Sông Mekong, con sông dài thứ 11 thế giới, cũng là con sông đa dạng sinh học thứ 2 thế giới. Được nuôi dưỡng bởi tuyết tan trên dãy Himalaya Tây Tạng và mưa gió mùa ở Đông Nam Á. Sông Mekong dài 4200 km là nơi sinh sống của hàng nghìn loài động thực vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng. Dòng sông chính và vô số phụ lưu của nó nuôi dưỡng và hỗ trợ hơn 100 triệu người từ Trung Hoa ở phía bắc đến Miến Điện, Thái Lan, Lào, Cambodia, và cuối cùng là gần 20 triệu người sống ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long ở miền Nam Việt Nam.

Nói về tên, Sông Mekong có những tên khác nhau khi chảy qua từng quốc gia một. Khi chảy qua Trung Hoa, Mekong có tên gọi là Lancang Jiang nghĩa là “Dòng sông hỗn loạn hay “cuồn cuộn” – Turbulent River”. Khi qua Lào, lại có tên Mae Nam Kongi; khi chảy xuyên Thái Lan, sông có tên Mae Kong tức Mother of Water. Sông chảy xuôi Nam xuyên qua thác Khone ngay biên giới Lào (Laos) và Cao Miên (Cambodia). Sông không có tên riêng ở Miên. Nhưng khi vào Việt Nam, sông lại chia thành hai nhánh Sông Tiền và Sông Hậu và  được gộp chung lại là Sông Cửu Long, để rồi chảy ra biển qua chín cửa: Tiểu – Đại – Ba Lai – Hàm Luông – Cổ Chiên – Cung Hầu – Định An – Tranh Đề (hay Trần Đề) – Ba Thắc (Bassac). Hiện tại, cửa Ba Lai đã được che lại làm cống ngăn nước mặn, và cửa Bassac bị lấp lại do phù sa dầy đặc.

Những tổ chức quốc tế về sông Mekong

Cho đến nay, có 4 tổ chức quốc tế liên quan đến sông Mekong và một Định ước LHQ quy định chung về những sông có dòng chảy xuyên qua nhiều quốc gia như sau:

1. Mekong River Committee – MRC – Ủy ban Sông Mekong

Mục đích của Ủy ban là cùng nhau thương thảo và có sự đồng thuận trong bất cứ đề nghị hay dự án nào của mỗi thành viên liên quan đến dòng sông hay ảnh hưởng đến lưu vực hai bên sông. Dự án hay đề nghị sẽ bị hủy bỏ ngay tức khắc nếu có một thành viên phản đối (giống như 5 thành viên thường trực trong Hội đồng Bảo an LHQ). Ủy viên trong Ủy ban là các thành viên của các quốc gia có con sông Mekong chảy qua như: Trung Cộng, Miến Điện (Myanmar), Thái Lan (Thailand), Lào (Laos), Cao Miên (Cambodia), và Việt Nam. Ủy ban nầy bị giải tán từ năm 1995 vì Trung Cộng rút ra khỏi để tiến hành những đập thủy điện bậc thềm và đập chứa nước trên dòng chính của sông. Và con đập gây ra nguyên nhân trực tiếp cho sự hạn hán và nhiễm mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long có tên là Cảnh Hồng – Jinhong nằm trên dòng chính sông Mêkong và cách biên giới Vân Nam – Lào khoảng 60Km.

• Mekong River Commission – MRC – Ủy hội Sông Mekong

Ủy hội Mekong được thành lập vào ngày 5 tháng 4, 1995 với mục đích:” Hiệp định này đã đưa bốn quốc gia lại với nhau nhằm thúc đẩy và phối hợp quản lý và phát triển bền vững nguồn nước và các nguồn tài nguyên liên quan vì lợi ích chung của các quốc gia và hạnh phúc của người dân”.

Hiện tại, chỉ còn lại bốn thành viên là Thái – Lào – Miên – Việt cùng hợp tác với nhau, trao đổi tin tức qua hai trạm quan trắc ở Tân Châu và Châu Đốc như dòng chảy đo đạc hàng tuần, các thông số hóa học và vật lý như độ mặn (Sodium), độ pH, độ đục (turbidity), vi khuẩn coliform. Riêng trạm quan trắc nằm bên kia biên giới tỉnh Vân Nam do TC quản lý không chịu trao đổi các tin tức đo đạc kể trên tại đây cho dù phải chịu nhiều áp lực quốc tế về phương diện nầy.

• Lower Mekong Initiative – LMI – Sáng kiến Hạ lưu Sông MeKong

Sáng kiến Hạ nguồn Mekong (LMI) được thành lập để hưởng ứng cuộc họp ngày 23 tháng 7 năm 2009 giữa Ngoại trưởng Hillary Clinton và Bộ trưởng Ngoại giao các nước Hạ nguồn Mekong – Cambodia, Lào, Thái Lan và Việt Nam – tại Phuket, Thái Lan.

Sáng kiến ​​Hạ nguồn sông Mekong (LMI) là sự hợp tác kéo dài một thập kỷ giữa Hoa Kỳ, Cambodia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững trong khu vực. Sáng kiến ​​hỗ trợ sự hợp tác giữa các nước thành viên thông qua các chương trình giải quyết những thách thức chung trong khu vực. LMI được hỗ trợ thông qua hai trụ cột liên ngành: Trụ cột Nexus (Nexus Pillar) bao gồm môi trường, nước, năng lượng và thực phẩm, và Trụ cột kết nối (Connectivity Pillar) và Trụ cột phát triển con người (Human Development) bao gồm giáo dục, sức khỏe, trao quyền cho phụ nữ (women’s empowerment) và hội nhập kinh tế.

Thông qua lịch sử gắn bó lâu dài của Hoa Kỳ với các quốc gia Đông Nam Á, ngày càng có nhiều nhận thức về các vấn đề xuyên biên giới quốc gia. Các quốc gia thuộc tiểu vùng hạ lưu sông Mekong có nhiều mối quan tâm chung khác nhau, bao gồm quản lý tài nguyên nước xuyên biên giới (quản lý tài nguyên nước vùng biên giới), các bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết và đại dịch cúm, và tính dễ bị tổn thương trước các tác động tiêu cực của khí hậu thay đổi. LMI tìm cách hỗ trợ sự hiểu biết chung của khu vực về những vấn đề này và tạo điều kiện cho các phản ứng phối hợp cho có hiệu quả hơn.

USAID hỗ trợ LMI thông qua chương trình Kết nối Mekong thông qua Giáo dục và Đào tạo, một khoản đầu tư đặc biệt vào phát triển lực lượng lao động theo sáng kiến ​​này.

• Lancang-Mekong River Cooperation – Hợp tác Sông Lancang – Mekong

Hợp tác Sông Lancang – Mekong ra đời dưới sự đề xướng và tài trợ của TC ngày 17 tháng 3 năm 2016. Hợp tác sông Lancang-Mekong đã được thêm vào … sáu quốc gia nguyên thủy của Mekong River Committee ngay từ lúc ban đầu cho thấy sự phối hợp hiệu quả, hợp tác khẩn cấp …

Thủ tướng TC Lý Khắc Cường tham dự Cuộc họp các nhà lãnh đạo Hợp tác Lancang-Mekong lần thứ ba qua liên kết video tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh, thủ đô TC, ngày 24 tháng 8 năm 2020. Cuộc họp do Lý Khắc Cường và Bộ trưởng Thongloun đồng chủ trì Sisoulith của Lào, và có sự tham dự của Thủ tướng Hun Sen của Cambodia, Tổng thống U Win Myint của Myanmar, Thủ tướng Prayuth Chan-ocha của Thái Lan và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc của Việt Nam.

Trong cuộc họp lần thứ ba của các nhà lãnh đạo Hợp tác Lancang-Mekong (LMC) vạch ra toàn diện kế hoạch hợp tác trong tương lai giữa các thành viên LMC dĩ nhiên dưới sự điều động của TC. TT TC Lý Khắc Cường đưa ra một loạt đề nghị nhằm thúc đẩy hợp tác Lancang-Mekong trong các lĩnh vực như tài nguyên nước, kết nối và các nỗ lực chống đại dịch toàn cầu.

Với tư cách là một đối tác có trách nhiệm, TC chia xẻ dữ liệu thủy văn trên sông Lancang kịp thời và minh bạch hơn với các nước hạ lưu, đồng thời thực hiện hợp tác khẩn cấp để ứng phó với lũ lụt và hạn hán. Xin nhấn mạnh ở đây điều nầy đã được ghi trong Ủy ban Sông Mekong, nhưng TC đã không thực thi! Bây giờ lại hứa! Và cho đến nay (2021), TC vẫn chưa công bố kết quả đo đạc hàng tuần ở trạm thủy văn nằm ngay biên giới TC-Lào, mặc dù các thành viên của UH Mêkong yêu cầu nhiều lần.

Trong năm 2016, 2019, và 2020 các nước Mekong đã phải hứng chịu nhiều đợt hạn hán nghiêm trọng. TC hứa (lại hứa!) tăng cường vận hành khoa học các hồ chứa trên sông Lancang để giảm hạn hán, điều này đã được chính phủ các nước Mekong, trong đó có Lào, cũng như cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Phải chăng vì bị áp lực của TC, dù bị thiệt hại nặng nề do việc đóng đập Jinhong trong các năm kể trên, CSBV vẫn im hơi lâng tiếng?

• UN Convention on the Law of the Non-navigational Uses of International Watercourses 1997 – Công ước LHQ về Luật Xử dụng Phi Hàng hải ở các nguồn Nước quốc tế

Công ước LHQ nầy quy định những Điều khoản xử dụng nguồn nước sông Mekong như các Điều khoản sau đây:

• Điều 3-Khoản 4 ” Khi một thỏa thuận về nguồn nước được ký kết giữa hai hoặc nhiều Quốc gia có nguồn nước, từ đó sẽ xác định các vùng nước ghi trong ký kết. Một thỏa thuận như vậy có thể được ký kết đối với toàn thể nguồn nước quốc tế hoặc bất kỳ phần nào của nó hoặc một dự án, chương trình hoặc việc xử dụng cụ thể ngoại trừ trong chừng mực thỏa thuận có ảnh hưởng bất lợi, ở một mức độ đáng kể, việc sử dụng bởi một hoặc nhiều Quốc gia có nguồn nước khác của nước của nguồn nước, mà không có sự đồng ý rõ ràng của họ”.
• Điều 7-Khoản 1: Bổn phận không gây ra thiệt hại đáng kể –  Các Quốc gia có nguồn nước, khi xử dụng nguồn nước quốc tế trong lãnh thổ của mình, PHẢI thực hiện tất cả các biện pháp thích hợp để ngăn chặn việc gây ra thiệt hại đáng kể cho các Quốc gia có nguồn nước khác.
• Điều 8-Khoản 1: Trao đổi dữ liệu và thông tin thường xuyên – Các Quốc gia có nguồn nước PHẢI thường xuyên trao đổi dữ liệu và thông tin sẵn có về tình trạng của nguồn nước, đặc biệt là về bản chất thủy văn, khí tượng, địa chất thủy văn và sinh thái và liên quan đến chất lượng nước cũng như liên quan dự báo. (Điều nầy TC chưa bao giờ thực hiện).
• Và Điều 33 -Khoản 1: Giải quyết tranh chấp – Trong trường hợp có tranh chấp giữa hai hoặc nhiều bên liên quan đến việc giải thích hoặc áp dụng Công ước này, các bên liên quan, trong trường hợp không có thỏa thuận Điều 13 có thể áp dụng giữa họ, tìm cách giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình phù hợp với các quy định Khoản 2:” Nếu các bên liên quan không thể đạt được thỏa thuận bằng thương lượng do một trong số họ yêu cầu, họ có thể cùng tìm kiếm văn phòng tốt của, hoặc yêu cầu hòa giải hoặc hòa giải bởi bên thứ ba, hoặc xử dụng, nếu thích hợp, của bất kỳ tổ chức nguồn nước chung nào có thể đã được thành lập bởi họ hoặc đồng ý gửi tranh chấp ra trọng tài hoặc Tòa án Công lý Quốc tế”.

Tóm lại, qua 5 tổ chức quốc tế về sông Mekong, chúng ta nhận thấy thái độ và sự hợp tác của TC hoàn toàn dựa trên quyền lợi của nước nầy, và phủ nhận mọi trách nhiệm trong việc khai thác dòng sông Mekong chảy xuyên qua đất nước của họ như:

•           TC đã đứng ngoài Ủy hội Mekong dù quốc gia nầy phải có bổn phận và trách nhiệm vì dòng sông Mêkong chảy xuyên đất nước họ hàng ngàn cây số;

•           TC dựng ra Hợp tác Sông Lancang – Mekong chỉ nhằm mục đích kết hợp về kinh tế lưu vực theo ý kiến của họ mà thôi, hoàn toàn phủ nhận trách nhiệm đã xây dựng các đập bậc thềm ngay trên dòng chính, trái với quy định của công ước LHQ năm 1997.

Từ hai lý do trên, chúng ta có thể kết luận rằng Trung Cộng là tác nhân chính trong việc tàn phá môi trường và hệ sinh thái của sông Mêkong và phải chịu sự tài phán của hai cơ quan quốc tế dưới đây:

•           Qua những quy định trong Công ước LHQ 1997, chúng ta có thể kiện TC ra Tòa án Công lý Quốc tế – The International Court of Justice qua các Điều khoản:-  Điều 3-Khoản 4; – Điều 7-Khoản 1; – Điều 8-Khoản 1; và – Điều 33 -Khoản 1 như đã nói ở phần trên.

•           Về Tòa án Hình sự Quốc tế – The International Criminal Court. Vào năm 1990 khi  ICC – Tòa án Hình sự Quốc tế thường trực đầu tiên được thành lập trên thế giới. Với tư cách là tòa án cuối cùng, ICC được thành lập không phải để thay thế các tòa án quốc gia mà nhằm bổ túc cho các tòa án đó, tạo ra một tòa án toàn cầu sẽ xét xử những tội ác nghiêm trọng nhất mà cộng đồng quốc tế quan tâm trong đó ICC nâng mức độ tàn phá môi trường lên ngang với tội ác diệt chủng nhằm đưa ra một Bộ luật hủy diệt môi trường và hệ sinh thái là truy tố các tội phạm về môi trường nằm ngoài khu vực tài phán quốc gia. Dựa theo tiêu chuẩn trên của ICC, đối với những vi phạm qua việc khai thác dòng sông Mêkong bất hợp pháp, TC có thể bị kết án về “tội diệt chủng qua việc hủy hoại môi trường” (ecocide) sông Mêkong ảnh hưởng lên hàng trăm triệu người dân sống dọc theo lưu vực sông, trong đó có trên 17 triệu người Việt ở Đồng Bằng Sông Cửu Long.

Xin mời xem tiếp Tình trạng hiện tại của sông Mekong – Phần II

Mai Thanh Truyết

Viết trong những ngày Quốc hận Tháng tư 2021

****

Câu chuyện một dòng sông – Phần II

Tình trạng sông Mekong hiện tại

1. Trong quá khứ

• Việc phá rừng trên dòng chính ở thượng nguồn làm đất bị xói mòn hai bên bờ sông, do đó không giữ nước lại trong mùa nước lớn (từ tháng 6 đến tháng 10) để rồi điều tiết trong mùa khô (tháng 12 đến tháng 3) hạn chế một phần nào việc thiếu nước cho đồng bằng ở thời điểm nầy. Rừng là một thảm thực vật thiên nhiên lớn nhứt và hữu hiệu nhứt trong nhiệm vụ điều tiết dòng chảy của sông Mêkong. Rừng qua rễ cây và lớp đất thịt bao phủ sẽ hấp thụ và giữ nước trong mùa mưa, và trong mùa khô sẽ điều tiết và cung cấp nước cho hạ nguồn để tiếp tay với dòng chánh ngăn chặn nước mặn xâm nhập sâu vào ĐBSCL. Đây là một đặc ân của thiên nhiên. Theo thống kê, trước Đệ nhị thế chiến, diện tích rừng nguyên sinh của Việt Nam chiếm 43% tổng diện tích, nhưng đến năm 1995, rừng chỉ còn lại 28%, nghĩa là mất trắng 55.000 Km2. Bắt đầu sau đó, với sự trợ giúp của Liên hiệp quốc, việc trồng rừng mới được bắt đầu; tuy nhiên, tính đến năm 2005, tỷ lệ rừng tăng lên đến 32%, trong đó những vùng trồng cao su, trà, cà phê… vẫn được tính toán trong việc “trồng rừng” do đó con số mới tăng. Nhưng thực sự, việc phá rừng vẫn tiếp tục gia tăng với nồng độ phi mã, tính đến năm 2005, rừng nguyên sinh (rừng già) ở Việt Nam chỉ còn 8%.

• Việc phá rừng tràm, rừng đước ở vùng ngập mặn: Tại vùng ĐBSCL, rừng ngập mặn chiếm khoảng 300.000 Km² bao gồm các tỉnh Bạc Liêu, Cà Mau, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến Tre, Cần Giờ. Nhưng sau hơn 15 năm khai thác việc nuôi tôm, diện tích rừng hiện nay chỉ còn khoảng 200.000 Km², và phần diện tích mất đi đều bị bỏ hoang vì vùng đất nầy bị ô nhiễm sau vài mùa tôm. Chỉ tính riêng cho vùng Cà Mau, trước 1975, rừng ngập mặn chiếm độ 200.000 Km2, mà nay, chỉ còn độ 70.000 km² mà thôi.

Rừng tràm, rừng đước bao bọc tạo thành một vùng ưu đãi của thiên nhiên nhằm:

–           Giữ chân thảm phù sa bồi thêm cho mũi Cà Mau hàng năm trên 1km trong quá khứ (hiện nay, vì thiếu rừng bờ biển vùng nầy ngày càng bị xói mòn ước tính trên dưới 0,5 km/hàng năm); 

–           Vừa ngăn chặn sóng gió, bão nhiệt đới hàng năm;

–           Là vùng trú ẩn và sinh sản cho tôm cá trong thiên nhiên;

–           Rừng ngập mặn cũng là một vùng đệm (buffer) để hạn chế việc nhiễm phèn sulphate và giảm thiểu việc ngập mặn trong mùa khô. (Vào tháng 3/2016, lưu lượng sông Cửu Long chì còn 800 m3/giây ở Tân Châu, do đó, nước mặn đã vào sâu hơn 100Km).

Một khi những nhiệm vụ bảo vệ ĐBSCL do thiên nhiên đã mất đi, nguy cơ làm cho vựa lúa của một vùng rộng lớn ngày càng giảm vừa diện tích, và vừa giảm năng suất. Nhiệm vụ của rừng ngập mặn rất quan trọng;

• Việc khai thác cát

Hàng năm, hàng chục triệu mét khối cát được khai thác từ hạ lưu sông Mekong, chảy qua Lào, Thái Lan, Cambodia và Việt Nam.

Một nghiên cứu của Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) cho thấy hầu hết các hoạt động khai thác đang diễn ra ở Cambodia và Việt Nam.

Lưu vực ĐBSCL, có hơn 150 mỏ cát, trải rộng trên 8.000 ha (80 km2) bề mặt sông, đã được cấp phép ở 13 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long.

Theo ước tính cho việc phát triển ở khu vực nầy, phải cần một tỷ mét khối (35,3 tỷ feet khối) cát vào năm 2020 để đáp ứng nhu cầu vật liệu xây dựng. Có vài nguồn tin cho biết CSBV ồ ạt khai thác cát trong khoảng 10 năm vừa qua nhắm vào việc cung cấp cát cho TC để …bồi đắp các đảo ở Hoàng Sa và Trường Sa(?)

Tứ giác Long Xuyên

Tứ giác Long Xuyên là một vùng đất hình tứ giác thuộc Vùng đồng bằng sông Cửu Long nằm trên địa phận ba tỉnh thành Kiên Giang, An Giang và Cần Thơ. Bốn cạnh của tứ giác Long Xuyên là biên giới Việt Nam – Campuchia, vịnh Thái Lan, kênh Cái Sắn và sông Bassac (sông Hậu). Bốn đỉnh góc của tứ giác này ứng với bốn thành phố: Châu Đốc, Long Xuyên, Rạch Giá và Hà Tiên.

Vùng Tứ giác Long Xuyên có diện tích tự nhiên khoảng 489.000 hecta. Địa hình trũng, tương đối bằng phẳng với độ cao tuyệt đối từ 0,4 đến 2 mét.

Mùa lũ (nước nổi) (từ tháng bảy đến tháng mười hai), vùng này thường ngập trong nước với độ sâu từ 0,5 đến 2,5 mét. Mùa khô, vùng này thường khô hạn và bị nước mặn xâm nhập. Chương trình thủy lợi thoát lũ qua vịnh Thái Lan của Chính phủ Việt Nam đã phần nào giải quyết tình trạng ngập lũ và đất bị nhiễm mặn của vùng này.

• Việc xây dựng đê bao: Xã hội chủ nghĩa Việt Nam mang chính sách đê bao vào ứng dụng trong việc làm tăng diện tích trồng lúa, trong việc biến “sỏi đá thành cơm”, cho nên người dân ĐBSCL phải gánh chịu hậu quả ngày hôm nay là lũ lụt xảy ra thường xuyên hơn và không có chu kỳ tương đối cố định như trước kia nữa. Nguyên do là khi dòng chảy từ Mékong xuống khi mùa nước bắt đầu lên cao ở Tân Châu và Châu Đốc, nước sông hoàn toàn di chuyển ra biển, đợi đến khi nước lớn hơn nữa mới bắt đầu làm đầy hai vùng Tứ giác Long Xuyên và Đồng Tháp Mười.

Nhưng hiện tại, hiện tượng nghịch lý đang xảy ra là, với đê bao, dòng nước của Sông Cửu Long chảy thẳng vào hai vùng trên ngay khi chưa tới mùa nước lớn để khai thác nông nghiệp; do đó, khi mùa nước lớn (nước nổi) đến, một lượng nước khổng lồ sẽ chảy vào hai vùng đã ngập nước từ trước. Hiện tượng ngập lụt xảy ra là vì thế.

Cống Trà Sư xả lũ, cung cấp phù sa, góp phần tháo chua, rửa mặn, vệ sinh đồng ruộng cho vùng Tứ giác Long Xuyên.

Qua nạn lụt vào năm 2000, chúng ta thấy hậu quả của đê bao rõ ràng nhứt trong mùa nước nổi tức mùa lụt. Thiết nghĩ việc xây đê bao chính là nguyên nhân quan trọng nhứt so với những nguyên nhân kể trên. Vì sao? Vụ lụt lớn nầy ở ĐBSCL kéo dài qua tận tháng giêng năm 2001 tại nhiều vùng từ Châu đốc và một vài nơi ở khu Tứ Giác Long Xuyên. Lý do là mỗi địa phương quyết định xây dựng đê bao để che chắn cho khu vực. Thành thử khi nước xuống, nhiều nơi nước còn tồn đọng vì đê bao ngăn chận…làm cho nước không có lối thoát. 

Việc xây dựng đê bao để chuyển vận nguồn nước cho nông nghiệp hoặc chống lụt là một công trình nghiên cứu quan trọng, cần phải mất nhiều năm để tính toán lưu lượng nước cần phải chuyển hướng, đâu phải có thể do quyết định của lãnh đạo địa phương ra lịnh đắp đê chung quanh địa phận xã để tránh ngập lụt và, dĩ nhiên hậu quả tất nhiên là các xã chung quanh phải gánh chịu.

Thí dụ điển hình thứ hai về tại hại của đê bao trong mùa khô tháng 4/2010, một số vùng miền Bắc tỉnh Hậu Giang, vì vấn nạn đê bao, nguồn nước không thể thông thương vào được. Do đó, một số hệ lụy đang xảy ra cho vùng nầy từ mấy năm sau đó như:

–           Vì không có sự luân lưu của nguồn nước cho nên đất ngày càng chai mòn vì dư lượng của phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, và nhứt là phù sa không vào được hàng năm như trước kia, vì vậy năng suất lúa không còn như xưa nữa.

–           Đê bao hạn chế nguồn nước, cho nên nhiều nơi nông dân chỉ trồng lúa cho gia đình, phần thời vụ còn lại thì phải trồng hoa màu để kiếm sống.

–           Thời gian thiếu nước kéo dài ra, do đó thu nhập của nông dân ngày càng giảm sút.

Tóm lại, vấn đề đê bao ở vùng ĐBSCL cần phải nghiên cứu lại như một số đề nghị của các chuyên gia nông nghiệp và thổ nhưỡng hiện đang làm việc ở hai Đại học Hậu Giang và Cần Thơ.

Đồng Tháp Mười là tên phần trong lãnh thổ Việt Nam của một vùng đất ngập nước của Đồng bằng sông Cửu Long, có diện tích 697.000 hecta, trải rộng trên ba tỉnh Long An, Tiền Giang và Đồng Tháp trong đó Long An chiếm hơn phân nửa, thủ phủ vùng là thị xã Kiến Tường.

Đồng Tháp Mười là một đồng lụt kín được bao quanh bởi các giồng đất cao ven biên giới Việt Nam-Campuchia, đê tự nhiên dọc sông Tiền và giồng biển cổ dọc theo  quốc lộ 1A (Tân Hiệp – Nhị Quý, Cai Lậy) và chặn lại bởi sông Vàm Cỏ Đông (Long An).

Đồng Tháp Mười là một cánh đồng rộng lớn, hằng năm bị ngập lụt lối bốn, năm tháng khi nước sông Cửu Long dâng cao. Biển Hồ Tonlé Sap ở Campuchia và Đồng Tháp Mười ở Việt Nam là hai nơi lưu trữ nước thiên nhiên, nên đến mùa nước nổi, sông Cửu Long từ từ dâng cao, sau đó nước sẽ lần lần rút ra biển.

Tuy nhiên, trong mùa đông xuân năm 2016, do dòng chảy rất thấp nên lượng phù sa bồi đắp cho ĐBSCL rất thấp, làm ảnh hưởng đến vụ lúa Đông Xuân. Tính đến hiện tại, số thiệt hại lên đến hơn 200 trăm ngàn hecta lúa bị khô cằn như sự việc đã nêu trên. Bên cạnh đó tình trạng xâm nhập mặn sẽ tăng cao. Dự báo, theo thời gian, hiện tượng ngập mặn đang và sẽ diễn ra sớm hơn, trầm trọng hơn như đã nói ở phần trên. Đợt hạn hán lịch sử đã khiến cho người dân miền Tây trở nên khốn đốn. Theo nhiều chuyên gia, với tốc độ xâm nhập mặn như hiện nay sẽ khiến nông nghiệp tại nơi này bị ảnh hưởng nặng nề trong vòng 3 năm nữa. Và hiện tượng nầy đã xảy ra cho mùa Đông Xuân năm 2020 và 2021.

Cá ở hồ Tonle Sap, Khu dự trữ sinh thái của UNESCO và sông Mekong là nguồn cung cấp 80% protein cho hàng triệu người Campuchia và Việt Nam sống trong vùng. Đồng bằng, “vựa lúa” của Việt Nam và cây trồng nơi đây đang nuôi sống người dân nhiều nước, đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai trên thế giới.

• Việc “cắt xé dòng Cửu Long” qua dự án Dự án Luồng: Nhằm chuyển dòng nước chảy ra Cửa Trần Đề (Tranh Đề), xây dựng kinh Tắt cho tàu biển có trọng tải lớn vào sông Hậu. Chủ đầu tư là Cục Hàng hải Việt Nam. Tổng dự toán trong Báo cáo Nghiên cứu tiền khả thi là 3148,5 tỷ đồng. Tổng kinh phí đầu tư được duyệt là 10319,2 tỷ đồng. Cửa Kênh Tắt là một thành phần của Dự án Luồng cho tàu biển có trọng tải lớn vào sông Hậu. Dự án này là một câu chuyện dài, khởi đầu năm 2005 đến nay vẫn còn dang dở. Mục tiêu của dự án là:
• Tàu có trọng tải đến 20.000 tấn sẽ vào đến cảng biển Cần Thơ;  
• Từ đó, sẽ không phải chi cho nạo vét luồng vì bồi lắng không đáng kể.

Luồng hiện nay gồm có (1) một đoạn luồng sông Hậu trước khi đến Kênh Quan Chánh Bố tại cửa Định An dài 16,2 km; (2) 20 km luồng theo Kênh Quan Chánh Bố kể từ đây: (3) 8,7 km Kênh Tắt đào mới; (4) cửa Kênh Tắt trổ ra Biển Đông và một luồng biển đào tiếp ra đến phao số 0 dài 7,7 km. 16 năm qua rồi, dự án vẫn còn dang dở! Và hai cửa Định An, Trần Đề (Tranh Đề) đang dần dần bị thu hẹp…

• Kênh Tắt được đào mới hoàn toàn, cắt đôi huyện Duyên Hải, cắt đứt QL 53 và ĐT 931, thông ra Biển Đông ở một vị trí mà Cục Hàng Hải Việt Nam được các công ty tư vấn cho là ít bồi lắng nhất dọc theo bờ biển của huyện Duyên Hải, từ xã Trường Long Hòa đến xã Đông Hải. Nơi trổ ra là xóm Mù U, thuộc xã Dân Thành.
• Đáy Kênh Tắt rộng 85 mét. Bề rộng mặt kênh hiện nay rộng hơn tính toán ban đầu do mái bị sạt lở vì nền đất yếu. Đáy của luồng biển mở rộng dần từ 85 ra 150 mét.

Việc cắt đất đào kinh để tẻ nước sẽ làm đảo lộn dòng chảy của sông Hậu, từ đó có thể hủy hoại cả hệ sinh thái ở hai bên dòng sông và có nguy cơ gây nhiều thiệt hại cho việc canh tác nông nghiệp. Nên nhớ, TC đã cắt đất đào kinh dẫn nước sông Hoàng Hà ở phía Bắc nhằm canh tác vùng Mãn Châu và chính hành động nầy đã chận dòng chảy của sông và sông Hoàng Hà không còn chảy ra biển Bắc Trung Hoa nữa. Và tại Hoa Kỳ, dòng sông Colorado cũng không còn chảy vào vịnh Mexico nữa nữa vì việc chuyển nguồn nước cung cấp cho miền Nam California. Hai hệ lụy hiện tai trước mắt cần cho nhà cầm quyền CSBV đáng suy gẫm vì: – Cửa Bassac đã bị bít kín từ hơn 10 năm qua, – Và hai của Tranh Đề và Định An có khả năng cũng bị bít lại. Và sau cùng dòng Hậu giang cũng sẽ không còn thông thương với biển cả nữa…

• Và hiện tại

Nhưng ngày nay, Biển Hồ và khu vực đồng bằng sông Cửu Long, và tất cả những người trú ngụ trong lưu vực sông Mekong đang bị đe dọa bởi sự phát triển các đập thủy điện  trên thượng nguồn. Các mối đe dọa mới lớn hơn nhiều so với bất kỳ trận hạn hán hoặc lũ lụt nào trong lịch sử tồn tại của chính con sông.

Các dự án chuyển hướng và phát triển nguồn nước dọc theo sông Cửu Long và các nhánh của sông không chỉ đe dọa đến đời sống, nghề cá và nông nghiệp của cư dân Đồng bằng mà còn đối với hệ sinh thái sông và Đồng bằng. Các nhà khoa học và kỹ sư trên khắp thế giới đang lo ngại về sự tàn phá môi trường đối với Đồng bằng do các dự án phát triển ở xa thượng nguồn gây ra. Các dự án này bao gồm phát triển thủy điện quy mô lớn ở Vân Nam thuộc TC tức đập Jinghong, và Lào, đập Xayaburi cùng với các dự án chuyển dòng nước sông Mekong lớn do Thái Lan đề xuất.

Tuy nhiên, chi phí kinh tế và hậu quả môi trường của các dự án đang phải gánh chịu nặng nề nhất bởi những người sống và canh tác xa hơn ở hạ lưu Đồng bằng sông Cửu Long. Những người này không có tiếng nói trong quá trình ra quyết định dự án, không thu được lợi ích nào từ các dự án này và chịu gánh nặng lớn nhất về tác động của họ.

Chuông báo động hiện đang vang lên ở Biển Hồ và Đồng bằng sông Cửu Long (Dân số theo thống kê 2019 ở ĐBSCL là 17.273.630 sống trên một diện tích 40.547 Km². Mực nước tại trạm quan trắc Tân Châu, vào cuối mùa mưa năm 2010, đã xuống mức kỷ lục 95 năm. Cùng với việc giảm mạnh mực nước sông Mekong là sản lượng khai thác đánh bắt thủy sản cũng giảm tương tự và làm mất đi lượng phù sa sông giàu dinh dưỡng của sông Mekong vốn cần thiết cho canh tác lúa và rất quan trọng để kiểm soát xói mòn. Mực nước ngầm ở đồng bằng hiện đang giảm xuống do thiếu nước sông có sẵn để nạp lại tầng chứa nước. Nước mặn đã xâm thực tới 90 km vào đồng bằng sông Cửu Long ở nhiều nơi (Nhiễm mặn đo đạc ngày 10/3/2021: – Vàm Cỏ Đông và Tây (90Km) – Cửa Tiểu, Cửa Đại (60Km) – Cổ Chiên (75Km) – Sông Hậu (65Km) – Sông Cái lớn (55Km)), đe dọa làm ô nhiễm nguồn cung cấp nước ngầm hiện có và khiến hàng triệu ha đất canh tác không thể sản xuất).

Các dự án chuyển dòng nước và đập thủy điện hiện có và được đề nghị sẽ làm thay đổi vĩnh viễn chu trình thủy văn của lưu vực sông Mekong. Ở thượng nguồn, hàng nghìn km vuông rừng chung quanh đập có thể bị ngập do các hồ chứa. Ở hạ lưu, đất trồng trọt của vùng ngập lũ có thể bị thiếu nước và phù sa màu mỡ do lũ lụt hàng năm cung cấp. Tính từ năm 2010 cho đến 2020, có khoảng 1,3 triệu người đã phải di dời vì hạn hán và nhiễm mặn (tỷ suất di cư 39.9% năm 2019). Mực nước ở hai trạm quan trắc Tân Châu và Châu Đốc đo đạc ngày 1/3/2021 lần lượt là 1,45 m và 1,60 m so với trên dưới 2,50 m vào năm 2010!

• Thí dụ điển hình: Tỉnh Bến Tre

Qua bản đồ độ mặn ở tỉnh Bến Tre vào đầu tháng 4/2021, và 3 bản tin dự báo khí tượng của Đài Khí tượng Thủy văn Tỉnh Bến Tre dưới đây, chúng ta có thể hình dung một cách rõ nét tình hình hạn hán và ngập mặn ở tỉnh nầy, một tỉnh miền duyên hải nằm trên dòng chảy của sông Tiền. Mùa mưa thường bắt đầu vào những ngày cuối tháng ba, nhưng những cơn mưa trên cũng không thể nào “đuổi mặn” ra biển cũng như “tẩy bớt mặn” trên các đồng ruộng nơi đây. Hiện tượng nầy cũng tương tự như các tỉnh ven biển như Gò Công, Trà Vinh, Bạc Liêu, Cà Mau v.v…Việc nhiễm mặn, theo bảng dưới đây cho thấy, tháng ba vẫn là tháng nghiệt ngã nhứt cho vụ mùa lúa Đông Xuân hàng năm, từ đó kết quả của ba mùa khô tháng ba năm 2016, 2020, và 2021 đưa đến hậu quả là trên 200.000 mẩu lúa và hoa màu bị chết trắng, chưa kể các cây trồng lâu năm như sầu riêng, măng cụt, chôm chôm cũng bị đốn bỏ …làm củi chụm lửa!

Tóm lại, chúng ta thấy rằng, về độ mặn, nếu lấy định mức mặn 4 phần ngàn là điểm tới hạn (threshold limit) của cây lúa có thể chịu đựng và tồn tại dù cho thu hoạch rất thấp, thì nước mặn từ biển Đông đã vào sâu hơn 80 Km. Nhưng nếu lấy định mức mặn 0.5 phần ngàn cho nước uống thì mặn đã chạm đến hầu hết các nhà máy nước toàn vùng. VÀ một ngày nào đó không xa nữa, nước mặn sẽ lên tới các nhà máy nước ở Châu Đốc và Tân Châu, để rồi từ từ lên tới Nam Vang. Sự việc nông dân vùng Châu Đốc đánh bắt được cá thu nước mặn tại đây vừa qua trong tháng 4/2021 không phải là một điều đáng mừng, mà chính là một cảnh báo cho sự xâm nhập mặn trong một tương lai không xa!

Và sau cùng, cũng báo hiệu cho tương lai nông nghiệp của các vùng trên sẽ ngày càng tệ hại thêm lên:

•           Đất càng ngày càng thiếu dinh dưỡng tự nhiên;

•           Đất sẽ bị khô cằn ra (aridness);

•           Đất sẽ bị sa mạc hóa (desertification);

•           Và cuối cùng đất sẽ “chết” hẳn, không còn được khai thác nữa!

Chúng ta sẽ hình dung tương lai của những cư dân sống ở các vùng đất kể trên như thế nào!

Và cũng không ngạc nhiên khi tình trạng di dân ngày càng tăng thêm, ước tính trên 1,1 triệu trong khoảng thời gian từ 2010 cho đến 2019. TS Huỳnh Thế Du là giảng viên cao cấp của Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright nhận định:”Quá trình di dân ở đồng bằng sông Cửu Long hiện nay là hợp tự nhiên. 10 năm gần đây, hơn 1,1 triệu dân ở đây đã di dân đi nơi khác (chính yếu là vùng TPHCM). Trung bình mỗi năm 100 nghìn người rởi khỏi kênh rạch miền Tây để tìm cơ hội đổi đời mới, hoàn toàn đáng ủng hộ. Đó là một điều tốt, chứ không có gì bất lợi”. Nhưng đối với văn quá và thói quen của người nông dân, có ai muốn “tha phương cầu thực” nếu không là một sự bắt buộc.

Tương lai hết sức mù mịt cho những người con Việt chất phác sống ở Đồng Bằng Sông Cửu Long, vùng đã từng được mệnh danh là “vựa lúa của Việt Nam” mang vị trí xuất cảng gạo Việt Nam đứng vào hạng thứ hai trên thế giới.

• Lời cuối cay đắng cho một dòng sông

Mặc dù, trong nhiều năm qua, đã có hơn 15.000 người đã ký tên vào lá đơn gửi tới lãnh đạo các nước trong khu vực yêu cầu ngừng các dự án thủy điện để cứu sông Mekong, nhưng mọi dự án xây đập ngay trên dòng chính của Mekong vẫn tiến hành tuần tự trên đất Lào và Cambodia. Lá đơn do tổ chức Liên minh “Save the Mekong” khởi xướng đã được gửi tới thủ tướng các nước Cambodia, Lào, Thái Lan và Việt Nam, yêu cầu dừng ngay 11 dự án thủy điện tại vùng hạ lưu sông Mekong. Trong đó có 7 đập thủy điện sẽ được xây tại Lào, hai tại vùng biên giới Lào-Thái Lan và hai tại Cambodia. Đâp Xayaburi vừa khánh thành cách đây 2 năm ở Lào (cách Vientiane khoảng 60 Km) do đầu tư của Thái Lan và Trung Cộng nhằm mục đích dẫn nước qua vùng Bắc Thái với 600.000 mẩu đất trồng lúa càng làm cho tình trạng hiếm nước ở hạ lưu như Cambodia và ĐBSCL ngày càng trầm trọng hơn.

•           Lý do chính là tuy các công trình thủy điện này sẽ cung cấp điện cho phát triển kinh tế, nhưng chúng có thể gây hại trầm trọng cho môi trường và đa dạng sinh học của dòng sông Mekong, đồng thời ảnh hưởng xấu tới cuộc sống của những người sinh sống nhờ dòng sông Mẹ này.

•           Nhà cầm quyền Việt Nam đã nhận nhiều tài trợ của Ngân hàng Thế giới để trồng rừng. Nhưng những khó khăn trong việc nầy là do các vùng đất bị bỏ hoang không khai thác nữa đã có chủ hay được cho TC thuê hàng 50, 70 năm, vì vậy không thể thực hiện lại việc trồng rừng như đúng với ý nghĩa của công việc nầy.

•           Một hiện tượng tiêu cực khác nữa là do ý thức của người dân vì không được giải thích tầm quan trọng của sự hiện diện và hữu ích của rừng ngập mặn cho nên nhiều nơi đã được trồng lại nhưng sau đó lại bị phá đi…

•           Một yếu tố không nhỏ nữa là do quản lý yếu kém, hiện tượng tham nhũng và ăn chận tiền viện trợ. Chính những điều trên khiến cho việc tái tạo rừng ngập mặn trở thành khó khăn hơn và không thể nào thực hiện được trên thực tế.

Và tại một cuộc họp quốc tế về Mekong, vấn đề hạn hán và ngập mặn cũng được đề cập đến. Nhiều chuyên gia nói hồ chứa ở thượng lưu tham gia giải quyết chuyện hạn hán cho ĐBSCL là tốt và cần thiết. Tuy nhiên, nhận định này không chính xác vì các hồ chứa chỉ cắt được lũ trung bình còn lũ lớn như năm 1991 và 2000 thì không cắt được lũ. Việc làm cho lũ trung bình thành không có lũ là không tốt vì ĐBSCL là vùng cần nước ngập tự nhiên, sống nhờ mùa nước “nổi” (nước lớn), phát triển nhờ “nước ngập tràn bờ”. Vai trò của Biển Hồ là một hồ chứa thiên nhiên đã điều tiết nước cho ĐBSCL vào mùa khô và hạn chế lưu lượng lớn của sông Mekong vào mùa nước nổi, hiện nay không còn hiệu quả nữa.                                

Cũng cần nên biết, lượng phù sa bồi đắp cho ĐBSCL khoảng 150 triệu tấn cho một mùa lũ trung bình. Nếu lũ nhỏ cũng đạt khoảng 100 triệu tấn, riêng tháng 8 -9 (cực điểm của mùa nước nổi hàng năm), lượng phù sa đạt khoảng 60 – 70 triệu.

Các chuyên gia trên khắp thế giới đã xác định rằng nếu một người cướp nước của một con sông và làm thay đổi các chu kỳ tự nhiên của nó, thì con sông đó sẽ chết.

Nghề cá, sự phong phú về nông nghiệp và môi trường của Biển Hồ, và Đồng bằng sông Cửu Long phải được bảo vệ thay mặt cho tất cả người dân Đông Nam Á.

Tóm lại, Hệ sinh thái sông Mekong ngày hôm nay hoàn toàn bị đảo lộn, theo Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) và Ủy ban sông Mekong, cao độ lòng sông của hai nhánh chính của sông Mekong tại đồng bằng sông Cửu Long đã thấp đi tới 1,4m trong 10 năm tính từ năm 2008, còn nếu tính từ năm 1990 đến nay, cao độ này thấp hơn từ 2-3 m.

Một nghiên cứu được công bố hồi tháng trước, có tên Research in Nature, cho rằng, việc khai thác cát trên một đoạn sông dài 20 km “không bền vững” bởi lượng trầm tích từ thượng nguồn đổ về không đủ để thay thế lượng cát bị lấy đi.

Lưu vực ĐBSCL, có hơn 150 mỏ cát, trải rộng trên 8.000 ha (80 km2) bề mặt sông, đã được cấp phép ở 13 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long.

Hệ thống cống được thiết kế với mục đích ngăn mặn, thoát lũ ra biển Tây trước đây, giờ chỉ làm nhiệm vụ điều tiết nước và ngăn mặn vào những tháng mùa khô. Việc vận hành đóng mở cống phải đảm bảo giữ được nguồn nước ngọt phục vụ cho sản xuất, ngăn mặn không xâm nhập vào hệ thống sông, kênh mương nội đồng.

Sông Mekong – hệ sinh thái ven sông lớn không bị cản trở cuối cùng còn

sót lại trên thế giới cần phải được bảo tồn và an ninh lương thực của

100 triệu người nghèo cần được bảo vệ.

Do đó, mọi lời kêu gọi hành động trong lúc nầy là rất cần thiết để bảo vệ hệ sinh thái sông Mekong và người dân của trong vùng, cũng như chuyển đạt các thỉnh nguyện thư đến:

• Chính phủ Trung Cộng, Thái Lan, Myanmar, Lào, Cambodia và Việt Nam cùng Chương trình Phát triển LHQ (UNDP) và Ủy hội sông Mekong (MRC).
• Ngân hàng quốc tế – World Bank – WB.
• Ngân hàng Phát triển Châu Á – Asian Development Bank – ADB.
• Các quốc gia tài trợ và các cơ quan viện trợ quốc tế.
• Các tập đoàn kinh tế và nhà đầu tư đa quốc gia.

Xin xem tiếp Phần III: Những gì cần phải làm

Mai Thanh Truyết

Viết trong những ngày Tháng Tư 2021

***

Câu chuyện một dòng sông

Phần III – Những gì cần phải làm

Sau khi phân tích về hiện trạng sông Mêkong và Sông Cửu Long, đứng về phương diện quốc tế, mọi cải sửa hay thay đổi tình trạng trên hết sức khó khăn vì ba lý do chính sau đây:

• Mặc dù TC là nguyên nhân chính yếu gây ra tình trạng hạn hán và nhiễm mặn thường xuyên cho ĐBSCL, nhưng TC lại là một Ủy viên thường trực của Hội đồng Bảo an LHQ, cho nên mọi tố cáo hay nghị quyết bất lợi cho TC đều bị…phủ quyết ngay;
• Trong các quốc gia trong Ủy hội Mêkong, Thái Lan mặc dù nằm trong Ủy hội, nhưng vì quyền lợi của quốc gia cho nên tiếp tay hợp tác với TC trong việc xây dựng đập Xayaburi trên dòng chính Mêkong ở Lào nhằm mục đích dẫn nguồn nước chuyển qua lưu vực Bắc Thái cung cấp cho 400.000 hecta đất nông nghiệp cho xứ nầy;
• Còn Lào, và Cao Miên có thể nói hiện là hai quốc gia hoàn toàn lệ thuộc vào TC. Cho nên Việt Nam hoàn toàn không có tiếng nói trong Ủy hội Mêkong và TC toàn quyền tự tung tự tác. Cho đến nay, chỉ riêng đập thủy điện Xayaburi (Lào, 1260 MW, 2019) đã gây thiệt hại đáng kể cho vùng hạ lưu qua việc chuyển nước cung cấp cho vùng Bắc Thái Lan. Và mức tàn phá và hủy hoại ĐBSCL lớn nhất về lưu lượng nước và thủy sản phải kể tới đập Sambor (Cam-Bốt, 980 MW), đứng cuối trong bậc thang, đang được trình duyệt xây dựng vào năm 2019. Nỗi đau của dân tộc là chính CSBV đã đầu tư vào dụ án đập Sambor nầy, nhằm mục đích chia phần điện để cung cấp cho tỉnh Đăknông với Khu khi thác Bauxite Nhân Cơ từ hơn 10 năm qua. Có thể nói tỉnh Đắknông ngày hôm nay là một khu tự trị của TC, người thiểu số Gia Rai, chiếm đa số ở tỉnh nầy giờ đây phải tha hương cầu thực, qua vùng cao nguyên Boloven bên Lào, hoặc chạy qua tỉnh Rattanakkiri, phía Bắc Cambodia. Hiện đã có hệ thống giáo dục tiểu học hoàn toàn dùng tiếng Tàu dạy cho con cái của công nhân Tàu với vợ là người bản địa hay Việt. Cái đau của dân tộc là ở đây! Chính CSBV đã bán nước một cách lặng lẽ không ai biết!

Từ đó, những gì cần phải làm để giải quyết tình trạng bế tắc của dòng Mêkong thật khó khăn vì sự tiếp tay đắc lực của CSBV trong việc triệt hạ nguồn sống của người dân ĐBSCL.

Nhưng, mặc dù khó, chẳng lẽ chúng ta lại ngồi yên thụ động chấp nhận. Vì vậy, những đề nghị dưới đây xin được chia xẻ cùng quý vị hiện diện trong diễn đàn để cùng suy gẫm.

Đó là việc đề nghị các cơ quan liên quan đến nguồn nước sông Mekong và quốc tế, các nhà hoạch định chính sách và cư dân của lưu vực sông Mekong và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long tuân thủ và duy trì các nguyên tắc dưới đây để phát triển và khai thác lưu vực sông Mekong một cách nghiêm chỉnh và có trách nhiệm:

1. Rằng lệnh cấm được áp dụng ngay lập tức đối với các dự án chuyển dòng nước, đập và thủy điện trên sông Mekong, ưu tiên hàng đầu của các cơ quan quốc gia và quốc tế là phát triển dữ liệu cơ sở khoa học về sông Mekong, thủy văn và hệ sinh thái của sông.

2. Rằng tất cả các nhà phát triển dự án Mekong đều phải đánh giá tác động môi trường toàn diện và một hệ thống quản lý môi trường tuân theo tiêu chuẩn ISO 14000 sẽ được yêu cầu đối với tất cả các nhà phát triển dự án Mekong. Nghiên cứu Tác động Môi trường (Environmental Impact Assessment – EIA) sẽ được thực hiện bởi các nhà khoa học độc lập và có trình độ, không có xung đột lợi ích nhóm thực hiện dự án.

3. Rằng tất cả các dự án phát triển và chuyển hướng sông Mekong, bất kể nguồn tài chính và quyền sở hữu của chúng, phải được tôn trọng và trao “quyền được giáo dục” (right to be educated) cùng với “quyền được biết” (the right to know)  cho tất cả người dân bị ảnh hưởng. Những người dân bị ảnh hưởng phải được cung cấp đầy đủ tin tức tin và kiến ​​thức cần thiết để hiểu thiết kế của dự án, xem xét chi phí và lợi ích, đồng thời tự đánh giá các tác động lâu dài của dự án.

4. Rằng tất cả các nhóm dân cư bị ảnh hưởng trên toàn lưu vực, không liên quan đến biên giới quốc gia, đều có quyền tham gia vào bất kỳ quyết định của bất cứ dự án nào.

5. Rằng tất cả các cơ quan tiến hành hoạt động kinh doanh của mình theo nguyên tắc minh bạch và công bố đầy đủ như:1 – Tất cả các kế hoạch phát triển, thỏa thuận, 2- Dữ liệu cơ bản về môi trường, 3- Báo cáo đánh giá tác động môi trường, 4- Nghiên cứu khả thi phải được công khai và có sẵn để cộng đồng khoa học quốc tế xem xét các tổ chức phi chính phủ và bởi các công dân tư nhân.

6. Rằng việc xây dựng tất cả các chính sách và quyết định, dự án cũng như các quy tắc và quy định của Ủy hội sông Mekong và tất cả các cơ quan quốc gia thành viên sẽ bao gồm một chương trình tham gia của công chúng với quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí được đảm bảo.

7. Các chủ đầu tư, chủ sở hữu và các cơ quan phát triển phải chịu trách nhiệm về tất cả các tổn thất và thiệt hại về môi trường theo kế hoạch và ngoài kế hoạch do các dự án của họ gây ra và những thiệt hại về tài sản, thu nhập và sinh kế của người dân.

8. Rằng bốn quốc gia hạ lưu sông Mekong: Lào, Thái Lan, Cambodia và Việt Nam sửa đổi thỏa thuận năm 1995 để tuân thủ chặt chẽ ngôn ngữ của Luật Quốc tế về Xử dụng Phi Hàng hải của LHQ năm 1997

9. Rằng Trung Cộng và Myanmar cần phải gia nhập trở lại Ủy Hội Sông Mekong (Mekong River Commission – MRC) như trước năm 1995 trong Ùy ban Sông Mekong (Mekong River Committee – MRC) vì đã có chung dòng sông Mekong chảy xuyên qua. Hai quốc gia nói trên cần tham gia với bốn nước hạ lưu sông Mekong nói trên, và cùng nhau đàm phán một thỏa thuận về phát triển và bảo vệ sông Mekong trong thế kỷ 21.

Thưa Quý vị,

Qua những nhận định trên, chúng ta dù nhìn qua lăng kính nào đi nữa thì ảnh hưởng của việc xây đập thủy điện trên thượng nguồn sông Mekong sẽ thay đổi toàn diện hệ sinh thái ở vùng hạ lưu. Và hai quốc gia phải gánh chịu nhiều tác hại nhứt trong Ủy hội Sông Mekong là Cambodia và Việt Nam.

Song song với việc trên, sự cố ý hay vô tình của các nước ở thượng nguồn càng làm cho vấn đề trở nên trầm trọng và sông Cửu Long của chúng ta ngày càng bị tác hại lên môi trường càng quyết liệt hơn nữa. Đặc biệt những nguy cơ ảnh hưởng lên đời sống hiện tại và tương lai của người dân sống ở Đồng bằng Sông Cửu Long ngày càng nặng nề hơn do những chính sách phát triển thiếu điều nghiên kỹ lưỡng về các tác động môi trường trong từng kế hoạch. Đó là: – Hạn hán – Nhiễm mặn – Sạt lở hai bên bờ sông do khai thác cát – Đất bị hoang hóa và sa mạc hóa do việc tận dụng khai thác đất – Xây dựng đê bao làm nước bị bị chuyển dòng, một nguyên nhân làm tăng thêm việc sạt lở v.v…

Cũng cần nên nói thêm về một tội ác có thể nói là “diệt chủng” của CSBV đối với người dân vùng ĐBSCL bắt đầu ngay từ khi họ chiếm miền Nam năm 1975. Đời sống người dân ở ĐBSCL ngày hôm nay có thể nói là vô sản đúng nghĩa trong chính sách bần cùng hóa và cố triệt tiêu khả năng tư duy của người dân bằng cách hạ thấp trình độ giáo dục của người dân. Đó là:

• Về kinh tế: Người dân ngày hôm nay, từ vị trí người chủ mảnh ruộng đã biến thành con nợ của ngân hàng nhà nước triền miên vì những món nợ liên tục từ phân bón, lúa giống, thuốc trừ sâu rầy là những món nợ mà nông dân phải “gối đầu”. Đây là một chính sách hết sức sâu độc;
• Về giáo dục, theo thống kê của World Bank, trình độ học vấn của nông dân ĐBSCL từ 14 đến 25 tuổi trước năm 1975 là lớp 7 ½, so với lớp 5 ½ đối với người dân cùng thời điểm ở Hà Nội. Ngày nay (2021), trình độ hiện tại của người dân nơi đây là lớp 5!  

Vì vậy, trước những nguy cơ hủy diệt môi trường và an toàn thực phẩm của ĐBSCL, chúng ta chỉ mong tiếp tục gióng lên tiếng chuông báo động kêu gọi tất cả những đối tác có liên quan trực tiếp hay gián tiếp cùng nhau ngồi lại để cứu nguy Sông Mekong hầu gìn giữ cân bằng nguyên thủy cho hệ sinh thái của dòng sông nầy. Làm được như thế chúng ta sẽ bảo vệ được sự ổn định kinh tế và chánh trị của hơn 17 triệu người con Việt sống trong vùng.

Trước những vấn đề sống còn của người Việt, các đề nghị và góp ý của chúng tôi trong hiện tại và tương lai đều đặt trọng tâm vào các căn bản lý luận sau đây để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của nhân loại. Hơn tất cả, vì lợi ích lâu dài của người dân sống trong vùng hạ lưu, mọi người trong chúng ta đều nhận thấy rằng Việt Nam cần phải hợp tác trong công bằng và hợp lý để bảo vệ quyền lợi của đất nước.

Mục đích của bài nói chuyện hôm nay nhằm đánh động sự quan tâm của thế giới qua phương tiện truyền thông. Cũng cần vận động bằng bất cứ khả năng nào trong mỗi chúng ta để nêu lên sự diệt chủng của TC qua việc kiểm soát dòng luân lưu của sông Mêkong hầu áp đặt lên các quốc gia ở hạ nguồn. Và cũng không quên tố cáo CSBV qua việc tiếp tay với TC trong việc làm đảo lộn dòng chảy của sông Tiền và sông Hậu, phá vỡ cân bằng sinh thái ở Tứ giác Long Xuyên và Đồng Tháp Mười, hai hồ tích trữ nước thiên nhiên nhằm điều tiết lưu lượng nước dùng cho nông nghiệp của ĐBSCL ở miền Nam.

Đó là những vấn đề trôi chảy xuyên suốt cho mọi chế độ chính trị, mọi khung cảnh kinh tế và môi trường. Trên căn bản đó, các chính sách và kế hoạch khai thác đồng bằng sông Cửu Long cần phải hữu hiệu về mặt kinh tế và hài hòa về mặt môi sinh và xã hội là những mối quan tâm và trách nhiệm chung của mỗi người con Việt.

Là những chuyên viên ở nước ngoài có cơ hội tiếp cận với các thông tin từ nhiều nguồn khác nhau và nhất là có sự độc lập trong suy nghĩ khoa học:

• Chúng tôi không khỏi quan ngại đến tình trạng khai thác phản kinh tế và phi khoa học trong vùng đất phi nhiêu này của CSBV cho dù  là vô tình hay cố ý, hoặc thiếu nghiên cứu về tác động môi trường trong các dự án phát triển?
• Căn cứ trên những phân tích khoa học kinh tế, xã hội và môi trường. chúng tôi nhận thấy rằng vùng châu thổ này đang đối diện trước những nguy cơ to tát lâu dài. Nếu không có quyết tâm và định hướng đúng đắn thì trong tương lai người dân ĐBSCL sẽ phải hứng chịu nhiều thiệt hại nặng nề.

Dựa trên hai quan điểm này, qua những chủ đề đã được đề cập đến trong bài viết chính là lời cảnh báo cho dân cư châu thổ và đóng góp cho những chuyên viên có trách nhiệm trong nước.

Chúng tôi hy vọng từ nay, chúng ta sẽ có một cách nhìn đúng đắn và can đảm hơn về thể cách bảo vệ và phát triển vùng đồng bằng sông Cửu Long.

• Ngày xưa ta nói:                           Uống nước phải nhớ nguồn
• Ngày nay ta phải nói:                 Uống nước phải bảo vệ nguồn.

Mọi chính thể rồi cũng qua đi.

Mọi chính quyền rồi cũng phải chấm dứt.

Cuối cùng chỉ còn lại Đất và Nước của chúng ta.

Và thế hệ tương lai sẽ nhìn lại và phán xét hành động của chúng ta ngày hôm nay!

Trân trọng và cám ơn Quý vị đã lắng nghe.

Mai Thanh Truyết

Hội Bảo vệ Môi trường Việt Nam – VEPS

Viết cho Ngày Quốc hận 30/4/1975

Ghi Chú:

Nước tôi cũng có một giòng sông

Giòng sông đó đã trải qua hơn 4000 năm lịch sử

Cuốn trôi đi những gian trá hận thù

Cuốn trôi đi bọn gian tham bán nước

Cuốn trôi đi bọn ác bá cường hào

Nhưng giòng sông đó đã tạo nên bao anh hùng thục nữ

Ngày nay tôi không còn niên thiếu

Chuyện chàng trai ngày đó đã lãng quên

Thế hệ hiện nay những chàng trai của thời đại mới

Nhớ về dòng sông lịch sử của quê hương

Sẽ cuốn trôi bọn thù trong giặc ngoại

Tạo phù sa để nhiều đời con cháu sẽ vươn lên

Đặng Quang Chính